Namiq abbasov məDƏNİYYƏt siyasəTİ VƏ MƏNƏVİ DƏYƏRLƏR
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
________Milli Kitabxana________ 101
Türkiyə Cümhuriyyətinin beşillik inkişaf planına dair xüsusi komissiyanın hesabatında deyilir: “Ölkəmizin son illərdə keçirmiş olduğu təsrübələrə istinadən komissiyamız bu xüsusi perspektivi YUNESKO mütəxəssislərinin birgə qəbul etmiş olduqları bir tərif içərisində görməkdədirlər: Mədəniyyət, bir insan cəmiyyətinin öz tarixi təkamülü xüsusunda sahib olduğu şüur deməkdir; o mənada ki, bu insan cəmiyyəti bu tarixi təkamül şüuruna məxsus varlığını davam etdirmə əzmini göstərir və inkişafını təmin edir” (109, s.8) Bu tərif bir ölkədə sosial və iqtisadi inkişafa lazım olan mədəniyyət və tarixi yaddaşın təzələnməsi və inkişaf prosesini öz mədəniyyət və tarixi ilə bütünləşdirərək gerçəkləşdirmənin əhəmiyyətini müəyyənləşdirməkdədir. Demokratik qayda ilə idarə olunan ölkələrdə, dövlətin vəzifəsi insanların özü-özlüyündə meydana gələn və müxtəlif təsirlərlə yüksələn yaşayış tərzlərini, inanc və dəyərlərini ortadan qaldırmaq etmək və bunların yerinə iqtidarda olanların düşüncələrinə uyğun formaları yerinə qoymaq, bu məqsədlə bir siyasət təyin edərək icrasını plana bağlamaq olmaz. Bunun mümkün olmayan iki tərəfi düşünülə bilir. Birincisi, demokratik cəmiyyətdə insan haqq və azadlıqları müqəddəsdir və ancaq zərurət varsa məhdudlaşdırılması mümkündür. Mədəni haqlar da insanların himayə etməsi zəruri olan həqiqi azadlıqlarından qaynaqlanır. İkincisi olaraq, siyasi rejim belə bir siyasət
və planlaşdırmanın gerçəkləşdirilib tətbiq
edilməsinə imkan verməz. Demokratiyada iqtidar və təşkilatlanmış müxalifət vardır. Sürəkliliyi lazım bilinən bir mədəniyyət siyasətinin belə bir rejimdə tətbiq edilməsi şansının az olduğu düşünülə bilir. Nəhayət, deyilir ki, azadlığın müqəddəsliyi təməlinə söykənən bir sistemdə öz-özlüyündən, ünsürlərinin bir-biri üzərindəki təsir və təzyiqləri, bunların hər hansı sintezi ilə formalaşan mədəniyyət ünsürlərinə müdaxilə, demokratiyanın məntiq və fəlsəfəsi ilə tutarlı deyildir (109, s.9). ________Milli Kitabxana________ 102
Ancaq “mədəniyyət sahəsində heç bir zaman mütləq bir liberalizm hökm sürməmişdir. Məsələn, təhsildə daima müəyyən qədər düzənləmə olmuşdur. Liberal dövlət, cəmiyyətin davamı üçün lazımlı gördüyü davranış modellərini təyin etmişdir. O halda yaradıcı müdaxilə azad demokratik cəmiyyət quruluşu içərisində, planlaşdırılmış bir müəssisələr çərçivəsi daxilinə soxula bilir” (109, s.9). YUNESKO mütəxəssislərinin fikrincə, birgə qəbul edilən və yuxarıdakı açıqlanmaya söykənmək şərtilə mövzuya bir az daha aydınlıq gətirmək, beləcə mümkün olmaqdadır. Belə olunca hər cəmiyyət sözügedən “tarixi inkişafı xüsusundakı şüur”u sağlam tutmaq, bunu hər yöndən gələn hücumlara qarşı qorumaq məcburiyyətindədir. Demokratik cəmiyyətin bu məcburiyyətdən kənarda qala bildiyini qəbul etmək isə əsla mümkün deyildir. Əslində liberal və eyni zamanda plansız, yəni rəhbərsiz, lidersiz bir demokratik cəmiyyət bir çox təhlükələrlə qarşı-qarşıyadır. Bu təhlükələrdən ən başda gələni də, heç şübhəsiz cəmiyyətin bir mədəniyyət hücumuna və bunun nəticəsində mədəniyyət aşınmasına məruz qalmasıdır. Ziyalıların mədəniyyət həyatına ilham verə bilmədiyi, onu yönləndirə bilmədiyi cəmiyyətlər yabançı mədəniyyət istilasına açıq hala gəlməkdədir (109, s.10). Liberal cəmiyyətdə mədəniyyətin demokratikləşməsi qaçılmaz bir nəticədir. Ancaq demokratikləşmə, böyük kütlə cəmiyyətlarində bölgəçiliyə doğru olan meyli gücləndirməkdə, belə bir hal isə, mədəniyyətün əsas mahiyyətini meydana gətirən ortaq tarixi inkişaf şüuruna zərər verməkdədir. Bütün bu hallar liberal kütlə cəmiyyətlərində çox böyük zərərlər meydana gətirə biləcək mədəniyyət böhranlarını ortaya çıxara bilməkdədir. Bu etibarla mədəniyyətin planlaşdırılması cəmiyyətin həm varlığını davam etdirə bilməsi və həm də demokratik xarakterlərini qoruyaraq diktatorluq bəlasından məsun qala bilməsi üçün zorunludur.
________Milli Kitabxana________ 103
Bu halda dövlətin mədəniyyət sahəsindəki fəaliyyətlərinin qayəsi cəmiyyətin maddi rifahı ilə mənəvi mirası arasında paralel bir inkişafı təmin etmək, elmi inkişaf və irəliləməyi o cəmiyyətin insanları üçün bir daxili zənginlik qaynağı halına gətirərək, keçmişin uzantısı olan indiki zamanın tarixi davamlılığını təmin etməkdədir (109, s.11). İnkişaf planlarının məqsədi, sosial münasibətlərdə müəyyən bir tənzimləməni təmin etmək surətilə, cəmiyyətin bütününü içinə alan tarazlı bir inkişafdır. Cəmiyyətin bütününü əhatə edən, yəni iqtisadi, sosial və mədəniyyət yönlərindən inkişaf səyləri iqtisadi olduğu qədər bəşəri mülahizələrlə istiqamətlən- dirilməkdədir. Texniki tərəqqi və bərabərində gətirdiyi yeniliklər səbəbilə, iqtisadi inkişaf, bu kimi inkişafların qəbul edilmə şəklinə, həm istehsalçı, həm də istehlakçı olaraq fərdin bu sürətli və davamlı dəyişməyə göstərdiyi uyğunluğa bağlıdır. Dəyişikliklə ayaqlaşmaq və bunu qəbul etmək gücü, mədəniy- yət standartlarını yüksəltmək və kollektiv həyatı tənzimləyəcək dəyərləri mühafizə etmək və ya yaratmaq surətilə təmin edilir. Dəyər sistemləri də, əks etdirdikləri mədəniyyətlər kimi, mənəvi ünsürlərdəki pozulma səbəbilə çökər. Modern dünyada bu pozulmaya səbəb olan amillərin ən mühümlərindən biri “dəyər yükü” daşımadığı zənn edilən, ancaq gerçəkdə dəyər ilə yüklü olan yeni texnologiyanın yayılmasıdır. Yenə önəmli bir başqa amil də çağdaş informasiya kommunikasiyalarının həddindən artıq inkişafı səbəbindən kainatın ruhi-psixoloji həcminin kiçilməsidir (109, s.12). Günümüzdəki inkişaf əsasında yaranmış sonsuz bəşəri və əxlaqi problemlərə məhdud və texniki həll variantları aranmaq- dadır. Beləcə də, xüsusilə insan hərəkətinin təməlində vasitənin qayədən, şəklin mahiyyətdən ayrı olmayacağı unudulmaqdadır. Mədəniyyətün inkişaf etdirilməsi ilə əlaqəli fəaliyyətlər, bu gün hələ təlim-tərbiyə ilə əlaqəsini davam etdirməklə bərabər, xüsusi bir xarakter və qəti məqsədlər daşımaqdadır. Bu durumun üç dəyişik amillər qrupunun təsiri ilə ortaya çıxdığı Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|