Namiq abbasov məDƏNİYYƏt siyasəTİ VƏ MƏNƏVİ DƏYƏRLƏR
Yüklə 3,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
________Milli Kitabxana________ 95 Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə sərhəddə piratçılığa və saxtakarlığa qarşı ehtiyat tədbirlərini sərtləşdirən bəzi dəyişikliklər edilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanda müəlliflik hüququ sisteminin inkişaf etdiril- məsi planına əhalinin və hüquq sahiblərinin məlumatlandırıl- ması məqsədilə yaxın vaxtlarda “İntellektual mülkiyyət” jurna- lının nəşri, broşürlərin, bukletlərin və xüsusi nəşrlərin hazırlan- ması daxildir. Bununla əlaqədar, rəqəmli mikromətbəə və xüsusi təşkilati texnika əldə edilməsi məsələlərində ÜİMT-in agentliyə göstərdiyi yardım hər cür tərifə və təşəkkürə layiqdir. Müasir müəlliflik hüququnun rolu haqqında danışarkən vurğulamaq lazımdır ki, hər bir ölkə özünün təkrarolunmaz simasına görə öz xalqına borclu olduğu kimi, müəlliflik hüququ da özünün bu günkü vəziyyətinə görə mövcud əsərlərə borcludur. Volterin kitablar haqqında söylədiyi qiymətli sözlər tamamilə haqlı olaraq bütün əsərlərə şamil edilə bilər: “Onlar bizim ocaqlarımızdakı od kimidirlər: biz onları kimdənsə götürür, ocağımızı qalayır, sonra başqalarına ötürürük. Nəticədə onlar hamının malı olur”. Millətin ən başlıca sərvəti olan intellekt öz mənbəyi kimi həmişə yaradıcılığa əsaslanmışdır. Yaradıcılıq məhsulları – elmi, bədii və incəsənət əsərləri bütün tarix boyunca bəşər mədəniyyətini hərəkətə gətirən lokomativ rolunu oynamışdır, onların qorunub saxlanılması isə mədəni təkrar istehsala səbəb olmuşdur. Yaradıcı şəxslərin hüquqlarını qoruyan və müdafiə edən qanunvericilik aktları da milli irsin, mədəniyyət ənənə- lərinin və ölkənin özünəməxsusluğunun mühafizə olunmasının zəruri şərti kimi meydana çıxmışdır. Güclü və müstəqil mədəniyyət industriyasının yaradılması belə qanunların mövcudluğundan asılıdır. XX əsrin sonlarında bilik və mədəniyyətin funksiyalarında baş verən prinsipal dəyişikliklər və rəqəmli XXI əsrin imkanları intellektual fəaliyyət nəticələrindən istifadənin miqyasının kəskin surətdə genişlənməsinə gətirib çıxardı. İnsan
________Milli Kitabxana________ 96 ağlının yaradıcılıq məhsulları iqtisadi dövriyyənin ən mühüm növlərindən birinə çevrildi. Müasir dünyada heç bir sərhəd yaradıcılıq əsərlərinin yayılması üçün maneə törədə bilmir: bu səbəbdən müəllif hüququ elə bir sahəyə çevrilmişdir ki, onun mərkəzi nöqtəsi dünyanın hər yerindədir, çevrəsi isə ümumiyyətlə yoxdur. Bütün bunlar mədəni nemətlərin beynəlxalq ticarətinin inkişa- fında son dərəcə vacibdir və belə qarşılıqlı fəaliyyətin təh- lükəsizliyini nəzərdə tutur. Bununla da, cəmiyyətin qorunub saxlanılması və inkişafı üçün mədəniyyətin qorunması və stimullaşdırılmasının vacibliyinin dövlət tərəfindən dərk edilməsinin hüquqi ifadəsi olan müasir müəlliflik hüququ intellektual fəaliyyətin təkcə mədəni-intellektual deyil, həm də iqtisadi nəticələrinin reallığını diqqətə alır. Əgər yaradıcılığın dəstəklənməsi və stimullaşdırılması şəxsiyyət azadlığı və insan hüquqlarından doğursa, onda bu hüquq və azadlıqların, yaradıcılığın obyektiv ifadə olunmuş nəticələrinin mühafizəsi və qorunub saxlanıl- ması ilə inteqrasiyası onların iqtisadi dövriyyədə fəal iştirak edən bazar məhsulları olduğunu qəbul etmək deməkdir. Müəlliflik hüququnun ikili təbiəti illər ötdükcə özünü daha aydın büruzə verir, şəxsi və əmlak hüquqlarının sıxı surətdə bir-birinə qarışması, bizim fikrimizcə, yaradıcının şəxsiyyətilə sıx bağlı olan müstəqil müəlliflik hüququ institutunun yaranmasına səbəb olmuşdur. Bununla yanaşı, müəlliflik hüququ haqqında qanunverici- liyin üç əsrlik tarixi, müəlliflə cəmiyyətin maraqları arasında ağıllı balans – sərbəst ideya və biliklər axınında cəmiyyətin tələbatları ilə öz yaradıcı əməyinin ədalətli şəkildə mükafatlan- dırılmasını arzulayan müəllif marağı arasında kompromis axtarışından ibarət olmuşdur. Müəlliflik hüququ sahəsində toplanmış beynəlxalq təcrübədən istifadə olunması, milli ənənə və xüsusiyyətlərin və nəhayət bütün tərəflərin maraqlarının nəzərə alınması mühüm rol oynayır: son nəticədə bu sahədə
________Milli Kitabxana________ 97 çıxarılan hər bir qərar kiminsə mənafeyinə toxunur, çünki kiminsə hüququ eyni zamanda kiminsə vəzifəsidir. Bütün bu səbəblər Azərbaycanın müasir müəlliflik hüququnun, yuxarıda sadalanan kompromislərin və mövcud ənənələrin məcmusu kimi formalaşmasına gətirib çıxarmışdır. Bütövlükdə intellektual mülkiyyətin, ayrıca götürüldükdə isə müəlliflik hüququnun bu günkü vəziyyətini xarakterizə edərkən, Azərbaycan xalqının çoxəsrlik müəlliflik hüququ ənənələrini diqqətə almamaq olmaz. Azərbaycan müəlliflik hüququnun kökləri lap qədim dövrlərə, ibtidai-təbii anonim anlayışının müəlliflik şəxsiyyətilə əvəz edildiyi dövrlərə gedib çıxır. 1300 illiyini bu yaxınlarda qeyd etdiyimiz “Kitabi-Dədə Qorqud” buna parlaq nümunə ola bilər, hərçənd bəzi məlumatlara görə Qorqudun təsvir etdiyi hadisələr eramızın ilk əsrlərinə aid edilir. Məhz həmin əsrlərdə sadəcə folklor nümu- nələrini yazıya alan deyil, öz müəlliflərinin adlarını da qoruyub saxlayan əsərlər meydana çıxmağa başlayır. Orta əsr Azərbay- canında azərbaycanlı müəlliflər – aşıqlar, öz müəllifliklərini əbədiləşdirməyin orjinal formasını tapdılar və bu, bütün Şərqə yayıldı. Yaradıcının əsl adı və poetik ləqəbi hökmən şerin – nəğmənin son beytinə, “tapşırma”ya salınırdı. Müasir müəllif- lik hüququ terminologiyası ilə ifadə etmiş olsaq, bu müəllifin şəxsi hüquqlarının qorunmasının aktiv forması idi. Tapşır- madan mənimsəmələr və ya onun dəyişdirilməsi adi mülki hüquqla – adətlə təqib edilirdi və plagiatçılıq edən şəxslər ictimai nifrətə məruz qalırdılar. Azərbaycanda müəllifin şəxsi hüquqlarının mühafizə olunması ənənələri və kağız istehsalının gur inkişafı sayəsində Nəsrəddin Tusi, Təbrizi, Mərzban, Həbibulla Gəncəvi, Marağayi, Naxçivani, Xaqani, Beyləqani, Məhsəti Gəncəvi, Nizami və digər Azərbaycan alimləri və şairlərinin əlyazmaları orta əsrlərdən günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bugünkü müəllif hüququ ənənəsində müəllifin əmlak hüququ adlandırılanlar o vaxtlar mesenatçılıq xarakteri daşı-
Yüklə 3,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|