- 58 -
MAHİR MURAT CENGİZ
Ataturk Universitesi
mcengiz@atauni.edu.tr
KADİR ÖNK
Kafkas Universitesi
kadironk@hotmail.com
FERAT GENÇ
Atatürk Universitesi
fgenc@atauni.edu.tr
MEHMET SARI
Mehmet Akif Ersoy Universitesi
msari_40@hotmail.com
BAL ARISI (Apis mellifera L.) KOLONİLERİNDE POPULASYON KONTROLÜ İLE
VERİMLİLİĞİ ARTIRMAYA YÖNELİK UYGULAMALAR
Anahtar sözcükler: Bal arısı,
Popülasyon kontrolü, Koloni yönetim sistemi,
Bal verim
Key words: Honey bee, Population control, Colony management system, Honey yield
Türkiye uygun iklimi, topoğrafik yapısı, bitki örtüsü; 6.6 milyonu aşan koloni varlığı ve
94.000 tonun üzerindeki yıllık bal üretimiyle dünya arıcılığında söz sahibi ülkelerden birisidir (FAO
2015). Arıcılık sektöründe özelikle son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiş olmasına rağmen,
sağlanman gelişme henüz istenilen düzeyde değildir. Toplam bal üretimi bakımından Türkiye
Çin’in hemen ardından 2. sıradadır. Ancak, dünya ortalaması 25.18 kg iken, Türkiye ortalaması
14.26 kg dır (FAO 2015).
İstenilen verimlilik düzeyinin yakalanabilmesi için arıcının arıyı ve onun biyolojik
isteklerini çok iyi bilmesi ve bunları karşılayabilmesi gerekmektedir. Yani arı yetiştiricileri modern
arı yönetimi tekniklerini ve bunları uygulama becerisini kazanmış olmalıdır. Ne var ki, ülke
genelinde arıcılarımızın bu hususta başarılı olduğunu söylemek mümkün olmayıp, birtakım yanlış
uygulamalar yaptıkları görülmektedir. Arı yönetiminde yapılan bu yanlışlıklar nedeniyle Türkiye’de
mevcut potansiyel gereği gibi değerlendirilememekte; koloni başına verim arıcılıkta ileri
ülkelerinkinin ancak yarısı kadar veya daha az olmaktadır. Bal arısı kolonilerinde verimliliği
artırmak için populasyon düzenlemesi doğru ve zamanında yapılmalıdır. Bunun için koloni
bireylerinin yaşam döngüsünün ve yaşamla ilgili özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir (Genç
ve Dodoloğlu, 2002).
Populasyon Kontrolü
Populasyon kontrolünün amacı; yılın hangi mevsiminde olursa olsun koloninin gücünün
istenilen düzeyde tutulmasıdır. Koloninin gücünü koloniyi oluşturan işçi arı sayısı temsil eder.
Populasyon düzeyleri farklı olan kolonilerde elde edilecek bal miktarı da farklı olacaktır. Bal
veriminin populasyon büyüklüğüne oranlanmasıyla elde edilen işçi arı başına üretim miktarına
"Üretim Etkinliği" denir (Çizelge 1).
Çizelge 1. Populasyon düzeyinin bal verimi ve üretim etkinliği ile ilişkisi.
Populasyon Düzeyi
Bal Verimi
Üretim Etkinliği
40.000
20 kg
20 kg/40.OOO = 0.5 gram
80.000
80 kg
80 kg/80.OOO = 1 gram
160.000
120 kg
120 kg/160.OOO = 075 gram
(Doğaroğlu 1999).
Yapılan çalışmada üretim etkinliğinin maksimum olduğu populasyon düzeyinin 80 bin
olduğu görülmektedir. Bu da, Langstroth kovanda sıkı sıkıya dolu iki kat veya rahat dağıtılmış
bütün çerçevelerin üzerinde arı çalıştığı görülen 3 kat düzeyinde populasyonu ifade etmektedir.
- 59 -
Arıcının burada kolonilerini 80 binlik populasyon seviyesine getirmesi gerekmektedir. Bunun için
40 binlik populasyona sahip iki koloniyi birleştirirken, 160 binlik populasyona sahip bir koloniyi de
ikiye bölerek 80 binlik iki koloni haline getirip maksimum bal alabilir. Dikkat edilmesi gereken
diğer önemli husus da kovan içi üretim ve tüketim dengelerinin nektar akımı öncesi
oluşturulmasıdır.
Populasyon, kovan içi hizmeti yapan tüketici durumdaki genç arılardan ve koloninin
dışardan gereksinimlerini sağlayan tarlacı arılardan oluşmaktadır. Kovanda biriken bal, tarlacı
arıların getirdiği nektardan kovan içerisinde tüketim sonrası kalan miktardır. Bu durum kolonide
verimliliği ifade eder ve "populasyon dinamiği” olarak adlandırılır. Populasyon dinamiği yüksek
olan koloniler, populasyon düzeyleri ve tarlacı oranları ölçüsünde bal yapar, düşük olanlar ise
kuluçka yapma eğilimindedir. Yani aynı güçteki kolonilerin biri bal yaparken diğeri kuluçka
üretmine odaklanmaktadır. Populasyon içerisinde ne kadar çok tarlacı arı var ise üretim o kadar
artacak; aksi taktirde populasyon güçlü olsa bile istenilen düzeyde bal alınamayacaktır. (Şekil 1).
Şekil 1. İşçi arıların Yaşam döngüsü
Kuluçka
Kovan İçi Hizmet
Tarlacılık
3 Hafta
3 Hafta
1-2 Hafta
Toplam 42 gün
Populasyonların nektar akımı başlangıcında 70-80 binlik düzeye gelmesi için yapılan bütün
çalışmalar "Populasyon Düzenleme Çalışmaları" olarak adlandırılır. Bu çalışmaları yaparken çeşitli
yönetim sistemleri kullanılabilir. Bunlar;
a) İki ana arılı
koloni yönetimi,
b) Koloni destek sistemi
c) Paket arı sistemi (arı takviyesi)
d) Ana arı hapsi.
Popülasyon Kontrolünün Farklı Koloni Yönetim Sistemlerinde Kullanımı
Yönetim
Sistemi
Amaç
İki Ana Arılı Koloni Yönetim Sistemi Koloni populasyonunu artırmak, Ana arıyı yenilemek
Koloni Destek Yönetim Sistemi
Koloni
popülasyonunu
ve
populasyon
içeresinde
üreticilerin tüketicilere oranını artırarak, Populasyon
dinamiğini yükseltip bal biriktirme şansını artırmak,
Paket Arı Sistemi (Arı Takviyesi)
Koloni populasyonunu tarlacı arılar lehine artırarak,
populasyon dinamiğini yükseltip bal biriktirme şansını
artırmak
Ana Arının
Bir Çerçeveye Hapsi
Mevcut koloni Populasyonu içerisinde üretici arıların
(tarlacı), tüketicilere oranını artırarak, Populasyon
dinamiğini yükseltip bal biriktirme şansını artırmak,
Varroa ile mücadele edebilmek