Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
39 Sərdudda Əbubəkr üzərində qələbə çaldı və 1410-cu ildə Təbriz şəhəri paytaxt olmaqla Qaraqoyunlu dövlətinin əsasını qoydu. Azərbaycanın cənub torpaqlarında möhkəmlənə bilmiş Qaraqoyunlu hökmdarı Ağqoyunlu birliyinin getdikcə güclənməsini böyük təhlükə hesab edirdi. Bu bəyliyi zəiflətməyə çalışırdı. Mardin şəhərinə yiyələnmək uğrundakı mübarizənin gedişində Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu münasibətləri yenidən kəskinləşdi. Qara Yusifin teymuri şahzadəsi Əbubəkrə qarşı mübarizə aparmasından istifadə edən Ağqoyunlu Qara Yülük Osman öz qüvvələrini Mardin üzərinə yönəltdi. 1409-cu ilin baharında Muş düzündə bu xəbəri almış Qara Yusif Amid şəhəri ətrafına gələrək Ağqoyunlu Qara Yülük Osmanı məğlubiyyətə uğratdı və onu qaçmağa məcbur etdi 33
[94-95] münaqişə də qaraqoyunluların qələbəsi ilə başa çatdı. Türk tarixçiləri Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu münasibətlərini araşdırarkən daha çox tərəflər arasındakı hərbi toqquşmalara geniş yer vermişlər. Onlar bu toqquşmaların səbəbini izah etməkdən çəkinmişlər. 1411-ci ildə ikinci dəfə Amid şəhəri önünə gəlmiş Qara Yusif şəhərin ətrafını talan etmiş və Ərqani qalası ətrafında Qara Yülük Osmanla şiddətli döyüşə girmişdi. Bu döyüşdə də Ağqoyunlu hökmdarı məğlub olmuşdu 34 . Faruq Sümer qeyd edir ki, Ağqoyunlu hökmdarı mə'ruz qaldığı məğlubiyyətlərə baxmayaraq, özünü Qaraqoyunlu hökmdarı qarşısında qorxudulmuş kimi göstərmirdi 35 . Bu onunla bağlı idi ki, Ağqoyunluları yalnız Cağatay hökmdarı Şahrux deyil, habelə Məmlük sultanı da müdafıə edirdi. Qara Yusif Teymuri hakimləri məğlub etdi, Cəlayiri Sultan Əhmədi məğlubiyyətə uğratdı, Azərbaycana hakim oldu. O, teymurilərin təhlükəli qonşusuna çevrildi. O dövrdə Şahrux da hökmdarı olduğu Teymurilər dövlətinin hüdudlarını qonşu ölkələr hesabına genişləndirməyə cəhd edirdi 36 . Əcəm İraqının Teymurilər dövlətinə birləşdirilməsi Qaraqoyunlu dövləti üçün təhlükə törədirdi. Ağqoyunlu hökmdarı Qara Yülük Osman da Qaraqoyunlu dövlətinin torpaqlarını elə keçirmək iddiasandan əl çəkməmişdi və hər vasitə ilə onun vəziyyətini ağırlaşdırmağa çalışırdı. O, teymurilərlə ən'ənəvi dostluq əlaqələrini bərpa etdi. Qara Osman qatı düşməni olan Qara Yusifə qarşı mübarizədə Şahruxun himayəsindən istifadə etmək istəyirdi 37 . Qara
Osmanın Şahruxu Qara Yusifə və sultan I Mehmedə qarşı müharibəyə təhrik etmək üçün göndərdiyi məktub da bunu sübut edir. Məktubda deyilirdi: «Biz özümüzün az miqdarda olan qoşunumuzla Azərbaycan və Rum hakimlərindən qorxub çəkinmirik. Sizin gəlişinizi gözləyirik. Qara Yusif Türkmanın qüdrət və mətanəti onun sizin qullamlarınızın birinə qarşı (yə'ni Qara Osmana-T.N.) çıxması üçün kifayət qədər deyildir. Təkcə Qara Yusif deyil, həmçinin Rum və Şam da sizin hücumunuzla alınar. Bütün Anadolu bəyləri ilə Bizans, Trabzon Rum imperatorları, Gürcü məlikləri, [95-96] Şirvan, Gilan, Luristan hakimləri sizin fərmanınıza baş əyməyə hazırdır«. 38 Ağqoyunlu Qara Osmanın Şahruxa göndərdiyi məktub Qara Yusif tərəfindən ələ keçirildi. O, Ağqoyunlu hökmdarının gizli niyyətindən xəbər tutmuş və ona qarşı qəti tədbirlər görməyə məcbur olmuşdu. 1417-ci ildə Qara Yusif Ağqoyunlu Qara Osman üzərində qələbə çalmış və tərəflər arasında sülh müqaviləsi bağlanmışdı. Sülh müqaviləsinə görə, Qara Osman Mardinin şimal-şərqindəki Sağur qalasını Qara Yusifə təslim etmiş və əvəzində 1 mln dirhəm pul, 100 at və dəvə almışdı 39 . Lakin tərəflər arasındakı sabit münasibətlər uzun çəkməmişdi. 1418-ci ilin may ayında Qara Osman Şahruxun təhriki ilə sülh müqaviləsini pozmuş və Mardin üzərinə hücuma keçmişdi. Bu xəbəri eşidən Qara Yusif Qara Osman üzərinə yürüş etdi və onu Amid ətrafında məğlub edə bildi. Qara Osman Hələb torpaqlarına qaçdı. Onu tə'qib edən Qara Yusif Ağqoyunlu hökmdarını 1418-ci ilin 20 sentyabrında Fərat çayının sağ sahilində Mərc Dabıkda ağır məğlubiyyətə uğratdı və Qara Osman Hələb şəhərinə qaçmaqla xilas ola bildi. 40
Bundan sonra qaraqoyunlularla ağqoyunlular arasındakı münasibətlər daha gərgin məcrada davam etmişdi. 1420-ci ildə Qara Yusifin Ərzincandakı əmiri Pir Ömər Qara Osmanın oğlu, Kəmax qalasının hakimi Yaqubun üzərinə hücum etdi. Yaqub məğlub edildi və əsir alınaraq Təbrizə göndərildi 41 . M.Seyfəddini eyni qaynaqdan istifadə etməsinə baxmayaraq, bu hadisənin 1418-ci ildə baş verdiyini qeyd edir 42 . Lakin tezliklə Ağqoyunlu hökmdarı Qara Osman bütün qüvvələrini topladı. Ərzincan əmiri Pir Ömərdən intiqam almaq və onun Qara Yusifin göndərdiyi qüvvələrlə birləşməsinə imkan verməmək üçün Topğan vadisində düşmənə hücum etdi. Baş vermiş döyüşdə Pir Ömər məğlub oldu, onun oğlanları, yaxınlarından 24 nəfər əsir düşdü və o, Qara Osman tərəfindən öldürüldü 43 .
tə'xirə salmışdı. Şahruxun Azərbaycana yürüşünü və Qara Yusifin ölüm xəbərini [96-97]
eşidən Ağqoyunlu Qara Osman yaranmış vəziyyətdən faydalanaraq öz ərazilərini genişləndirmək qərarına gəldi. O, Mardin şəhəri üzərinə hücum etdi, lakin öz məqsədinə nail ola bilmədi. 1421-ci ilin mart-aprel aylarında Qaraqoyunlu İskəndərlə Ağqoyunlu Qara Osman arasında Şeyx kəndi yaxınlığında baş vermiş şiddətli döyüşdə Qara Osman ağır məğlubiyyətə uğradı. 44 Qaraqoyunlu İskəndər bu döyüş haqqında Osmanlı sultanı I Mehmed Qaziyə məktubunda yazırdı: «...Qəflətən Özbək əmirlərinin yazdığı bir məktubu aparan casusu ələ keçirtdim. Mə'lum oldu ki, Qara Osman qədim ədavəti təzələyərək özbəklərin ittifaqı ilə bizə pusqu qurmaq və beləliklə zərər yetirməklə məşğuldur... mən də bir casus yollayıb, öyrəndim ki, Osman... bizə tərəf gəlməkdədir... Biz on min süvari ilə ona gecə basqın etdik. Düşmənin...20 mindən çox adamı qırıldı». Onun Təvaçisi Əhməd bəyin başını Cəmşid Ağa Əfşarla sizə göndərdim ki, qədim dostluğumuzu və səmimi məhəbbətimizi unutmayasınız« 45 .» Lakin Ağqoyunlu hökmdarı bu məğlubiyyətə baxmayaraq, öz düşmənindən intiqam almaq məqsədi ilə Şahruxun yardımından faydalanmaq üçün onu qaraqoyunlularla qəti Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|