Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 da ona iqta etdi və onu Azərbaycan ordusu ilə Ərzincana göndərdi 63 . Cahanşah 1457-ci ilin baharında Tərxan oğlu Rüstəmi 20 minlik qüvvə ilə Cahangirə yardıma göndərdi. Diyarbəkr yaxınlığında iyun ayında Uzun Həsənlə döyüşdə Cahangirlə qaraqoyunlular məğlub olmuş, Rüstəm əsir düşərək öldürülmüşdü 64 . Uzun Həsən bu qələbə haqqında Osmanlı sultanı II Mehmedə göndərdiyi məktubda ətraflı mə'lumat vermişdi 6 '. M.X. Yınanç qeyd edir ki, Cahanşah bir il sonra Uzun Həsənlə barışmış və əsirlərin xeyli hissəsini geri almışdı. 66 Bu faktı qaynaqlar belə təsdiq edir. Əbu Bəkr Tehrani bu haqda yazır: «Uzun Həsən Rakka qışlağında olarkən Cahanşahın elçisi gəlmiş və iki tərəf arasında sülh yenidən möhkəmləndirilmişdi«» 67 mövqeyini daha da möhkəmləndirmiş və ona böyük hökmdarlarla eyni sırada durmağa imkan vermişdi. [100-
101] Qaraqoyunlu dövlətinin daxilindəki ziddiyyətlərin getdikcə artması və köçəri ə'yanlar arasındakı ixtişaşlar Uzun Həsənin öz mövqeyini daha da möhkəmləndirməsinə şərait yaradırdr. XV əsrin 50-ci illərinin sonu 60-cı illərin əvvəllərində Qaraqoyunluların Anadoludakı əksər şəhər və qalaları Ağqoyunlular tərəfındən ələ keçirildi. Uzun Həsən Cahanşahın oğlu Pir Budağın atasına qarşı üsyanından faydalanmağa çalışdı, lakin buna nail ola bilmədi. Cahanşah Uzun Həsənə məktub göndərib bildirdi ki, əgər Ağqoyunlu hökmdarı onun oğluna yardım etməzsə, Sincar, Mosul və Ərbil şəhərlərini ona verəcəkdir. Buna görə də Pir Budaq Uzun Həsəndən heç bir yardım ala bilməmişdi 68 . Oğlunun üsyanını yatıran Cahanşah Uzun Həsəni Gürcüstana müvəffəqiyyətli yürüş münasibətilə təbrik etmişdi. Cahanşah ona bir qılınc da göndərmişdi. Uzun Həsən təşkil etdiyi mərasimdə bu qılıncı qurşanmış və elçiyə bunun bir hökmdarlıq nişanəsi olduğunu söyləmiş və böyük hökmdara daim sadiq qalacağına söz vermişdi. 69 Lakin ö dövrün bir çox hökmdarları arasında olan dostluq və ittifaq yalnız, siyasət məqsədi güdürdü, müvəqqəti səciyyə daşıyırdı. Uzun Həsəninin qatı düşməninə qarşı bu mövqeyı, yalnız uzaqgörən siyasi xadimin zahiri bir hərəkəti idi. O, yaxşı bilirdi ki, Cahanşah oğlu Pir Budağm üsyanını yatırtdıqdan sonra onun üzərinə gələcəkdir. M.X.Yınanç yazır ki, Uzun Həsən Misir sultanı Xoş Qədəmə elçilər göndərmiş, Cahanşahın oğlunun üsyanını yatırmasından sonra öz üzərinə hücum olacağını sultana bildirmişdi 70 . Türk tarixçilərinin fıkrincə, artıq Qaraqoyunlu dövləti İslam dünyasının ən böyük dövlətlərindən birinə çevrilmişdi. Cahanşah özünü əski Elxani hökmdarının xələfı sayır və onların vaxtilə hakim olduqları əraziləri bütünlüklə əlinə keçirməyə çalışırdı. O, qaraqoyunluların düşməni olan, mərkəzi Diyarbəkr şəhəri olmaqla şərqi və cənub-şərqi Anadolunun bə'zi bölgələrinə hakim olan Ağqoyunluları əzmək, Uzun Həsəni məhv etmək, intiqam almaq istəyirdi 71 .Cahanşah ağqoyunluların dövlət hüdudlarının getdikcə genişlənməsi faktı [101-102] ilə heç cür hesablaşmaq istəmirdi. O, Osmanlı sultanını xəbərdar etmiş, ondan yardım istəmiş və 1467-ci ilin 15 mayında Təbrizdən Diyarbəkrə tərəf hərəkətə başlamışdı 72 . Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu münasibətlərini tədqiq ermiş türk tarixçiləri (F.Sümer, M.X.Yınanç, İ.H.Uzunçarşılı və b.) Qaraqoyunlu Cahanşahın bu yürüş ərəfəsində Osmanlı sultanı II Mehmedi xəbərdar etməsi və hətta ondan yardım istəməsi faktına nəinki toxunmuş, hətta bu faktın üzərindən sükutla keçmişlər. T. Bıyıqlıoğlu isə belə bir nəticəyə gəlir ki, qaraqoyunlular Osmanlılarla müttəfıq idilər, lakin Osmanlı dövləti ağqoyunlulara qarşı mübarizədə qaraqoyunlularla əlaqəyə girmək haqqında düşünməmiş, Uzun Həsənin Qaraqoyunlu dövlətini ilhaq etməsinə biganə yanaşmışdı 73 . Türk tarixçilərinin bu mövqeyi onların siyasi baxışları ilə tarixi hadisələrə münasibətdə və Osmanlı dövlətinin yeritdiyi xarici siyasətə birtərəfli yanaşması ilə bilasavitə bağlıdır. Qaynaqlar onların bu mövqeyini təkzib edir. Qaraqoyunlu Cahanşah Uzun Həsən üzərinə yürüşdən öncə Osmanlı sultanı II Mehmedə gödərdiyi məktubunda Uzun Həsənə qarşı mübarizədə yardım istəmişdi: «0, büləndhimmət həzrət... onun dəfi ve cəzalanması üçün cəhd etsinlər... Sizdən sədaqətlə rica olunur ki, bu məsələdə iradə istək və inadınız qırılmasın və həqiqi dostların məqsəd və istəkləri həyata keçsin». 74
Qaynaqlar bir daha təsdiq edir ki, 1467-ci ildə Qaraqoyunlu Cahanşah sultan II Mehmedin təhriki ilə Diyarbəkr üzərinə hərəkət etmişdi. «Amasya valisi olan Bəyazid sultan II Mehmedin əmri ilə Uzun Həsənə qarşı döyüşdə Cahanşaha hərbi yardım etməli idi» . 75
Ərcişə doğru irəliləyən Cahanşah yolda Uzun Həsənin elçisi Xızır bəy Tərxanla görüşdü. Elçi Uzun Həsənin padşaha sadiq və tabe olduğunu, hökmdarın Xarputda, yaylaqda olduğunu bildirdi. Lakin Cahanşah qəzəblənərək onu geri qaytardı 76 . Qaraqoyunlu hökmdarı Məhəmməd Süfrəçini Uzun Həsənin yanına göndərdi və tələb etdi ki, əgər o həqiqətən itaət və sədaqətdən bəhs edirsə, ya bilavasitə özü, ya da oğlu onun hüzuruna gəlməlidir. Əks təqdirdə o rəqib üzərinə qoşun [102-103] göndərəcəkdi. Uzun Həsən bu tələblərə rədd cavabı verdi. Lakin, o, Qazı Rüknəddin Əlini itaətkarcasına yazılmış məktubla və hədiyyələrlə Cahanşahın qərargahına göndərdi, Cahanşah isə hədiyyələri qəbul etmədi və elçini geri qaytardı 77 . Beləliklə, qaraqoyunlularla- ağqoyunlular arasındakı müharibə zərurətə çevrildi. Ağqoyunluların üzərinə hərəkət edən Cahanşah Cəpəkcura gəldi. Sentyabrın ortalarında Pərvanəçi Qasım bəylə Cahangir bəyin 5 minlik qüvvəsi Ağqoyunlu Xəlil Mirzənin 3 minlik qüvvəsi tərəfındən məğlub edildi. Cahanşah bu hərbi yürüşü tə'xirə salmağı qət etdi. O, qoşunun çox hissəsini geri qaytardı, özü isə bir neçə yaxın adamı, az qüvvə ilə Səncəqdə eyş-işrət etdiyi vaxt 1467-ci ilin 11 noyabrına keçən gecədə Uzun Həsənin qəfıl hücumuna mə'ruz qaldı və öldürüldü 78 .
C.İbrahimov 79 1467-ci ilin mayını, V.Minorski 80 və Ş. Fərzəliyev 81 oktyabrın 4-nü, M. Seyfəddini 82 isə 1468-ci Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|