Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
38 üstünlük qazanmış Əhməd və Pir Əli qorxulu hesab etdikləri Qara Yülük Osmanı məğlub etdilər, onu zindana saldılar. Lakin tezliklə Qaraqoyunlu Qara Yusif böyük qüvvə ilə Ağqoyunlu torpaqlarına hücum etdi və Qara Yülük Osman həbsdən azad edildi. Qara Yülük Osman qaraqoyunlular əleyhinə təşkil edilmiş qoşunun başında durdu. O, qaraqoyunlular üzərində qələbə çaldı və Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı kimi Diyarbəkrdə öz mövqeyini möhkəmləndirdi 17 .
ittifaqını xeyli [91-92]
möhkmələndirmiş olan Qara Məhəmməd öz dövlətinin ərazisini genişləndirmək, ilk növbədə Azərbaycan torpaqlarında möhkəmlənmək üçün tədbirlər hazırlamağa başladı. Mənbələrdən mə'lum olur ki, qaraqoyunlular Azərbaycanda Teymurun işğalından sonra yaranmış əlverişli vəziyyətdən istifadə etmiş, 1388-ci ilin 25 mayında Təbriz şəhərini ələ keçirmiş, lakin burada möhkəmlənə bilməmiş və tezliklə şəhəri tərk etməli olmuşdular 18 . Əmir Teymurun Azərbaycanı işğal etməsi dövründə qaraqoyunlularla ağqoyunlular arasındakı münasibətlər daha da kəskinləşdi. Əmir Teymur Azərbaycan uğrunda mübarizədə Qara Məhəmmədin müqaviməti ilə qarşılaşdı. Şərəfxan Bidlisi qeyd edir ki, «Qara Məhəmmədin fəsadını yatırmaq üçün» Azərbaycanın cənub torpaqlarında Teymurla qaraqoyunlular arasında dəfələrlə böyük toqquşmalar baş verdi.» 19
idi və Əmir Teymurla yaxınlaşmağa üstünlük verdi. 20 Qara Yuluğ Osman Sivaş uğrunda döyüşdə osmanlılara məğlub olmuş və Ərzincan hakimi Mütahartənin vasitəsi ilə Əmir Teymurun hüzuruna getmiş, Cığatay hökmdarının hakimiyyətini qəbul etmişdir 21 . Əmir Teymur itaətsizlik göstərən qaraqoyunlulara qarşı mübarizədə ağqoyunlulardan istifadə etdi və onlar arasında qədim düşmənçiliyi daha da qızışdırdı. Qaraqoyunlularla ağqoyunlular arasındakı düşmənçilik Teymurun hərbi səfərləri dövründən başlayaraq müxtəlif təmayüldə zahirə çıxdı. Qaraqoyunlular Əmir Teymurun düşməni, ağqoyunlular isə onun müttəfiqi oldü 22 . M.Seyfəddini göstərir ki, Qara Məhəmməd əmir Pir Hüseyn tərəfindən öldürüldükdən sonra iki tayfa arasındakı mübarizə daha da kəskinləşdi. 23 Ancaq M.X.Yınanç yazır: «Əbu Bəkr Tehrani Qara Məhəmmədin Pir Həsən tərəfmdən öldürüldüyünü, Qara Məhəmmədin oğlu Qara Yusifin, atasının intiqamını almaq üçün Qara Yuluğ Osmandan yardım istədiyini, Qara Osmanın öz oğlu İbrahim bəyi bir qədər qüvvə ilə Qara Yusifə yardıma göndərdiyini bildirir» 24 . Bu fakt [92-93] bir daha sübut edir ki, düşmənçiliyə baxmayaraq, tərəflər bir-birinə yardım göstərməkdən də imtina etməmişlər. Lakin nəzərə almaq lazımdar ki, bu hadisə 1389-cu ildə Qara Yuluğ Osmanın qardaşları ilə Ağqoyunlu tayfa ittifaqında rəhbərliyi ələ keçirmək uğrunda gərgin mübarizəsi dövrünə təsadüf edir. Əmir Teymurun Azərbaycanı tərk etməsindən istifadə edən Qara Yusif yenidən möhkəmlənməyə cəhd etdi. Mənbələrdən aydın olur ki, Qaraqoyunlu Qara Yusif 1390-1392-ci illərdə bir neçə dəfə Təbriz şəhərini ələ keçirmiş və Əmir Teymurun yeni yürüş xəbərini eşidərək oranı tərk etməli olmuşdu 23 .
nəticə əldə edə bilmədi. Onlar Teymurun zərbələri altında məğlub oldular və Osmanlı Sultanı İldırım Bayəzidin himayəsinə sığındılar 26 . Osmanlı Sultanı Teymurun hücum təhlükəsi qarşısında Qara Yusiflə Sultan Əhmədin yardımından faydalanmaq məqsədilə, onlara himayəçilik etdi. Lakin Teymurun Kiçik Asiyaya hücumu ərəfəsində Qara Yusif Osmanlı Türkiyəsini tərk etdi. Əmir Teymur İldırım Bayəzidə qarşı hərbi yürüşlərində iştirak edən Qara Yuluğ Osmanın Osmanlı qoşunları əleyhinə mübarizədə yaxşı döyüş nümunələrini nəzərə alaraq Diyarbəkr vilayətinin hakimliyini ona verdi 27
qalaları ələ keçirdi və öz dövlətini möhkəmləndirməyə başladı. Mənbələrin qeyd etdiyinə görə Ərzincan hakimi Mutahartənin ölümündən (1403) sonra Ərzincan və Bayburta sahib olmaq üstündə Qaraqoyunlu Qara Yusiflə Ağqoyunlu Qara Osman arasında şiddətli mübarizə başlandı , 28
1405-ci ilin yanvar ayında Dəməşqdə Şam naibi Şeyx Mahmudi tərəfindən həbsdən azad edilmiş Qara Yusif ətrafındakı qaraqoyunlularla Şeyx Mahmudinin Misir sultanı Fərəcə qarşı mübarizəsində iştirak etmişdi. Lakin o, məğlubiyyətə uğramış, vətəninə qayıtmalı olmuşdu 29 . Teymur [93-94] artıq ölmüşdü və Azərbaycanda onun xələfləri arasında şiddətli mübarizə başlamışdı. 1405-ci ilin qışını Mosulda keçirən Qara Yusif baharda Mardin ətrafına gəldi. Əbu Bəkr Tehraninin verdiyi mə'lumata görə, Qara Yusif Ağqoyunlu Qara Osmanla yenidən qarşılaşmamaq, mövcud olan ədavəti unutmaq, münasibətləri qaydaya salmaq məqsədilə ona məktub göndərdi. Qara Yusif yazırdı: «Bizim hər ikimiz türkmanıq. Gəl bundan sonra bir-birimizin üzərinə hücum etməyək, bir-birimizi qırmayaq. Yaxşı olar ki, bizim hər birimiz Rumdan və Cığıtaydan olan düşmənlərimizə qarşı döyüşsün». 30 Güman etmək olar ki, Qar Yülük Osman Qara Yusifin bu təklifı ilə razılaşmamışdı. Çünki, Faruq Sümer və Osman Turan qeyd edirlər ki, Qara Yusif 1405-ci ilin baharında Mardin ilə Hısnkeyfə arasındakı, Takı adlanan yerdə Ağqoyunlu Qara Yülük Osmanla qarşılaşmış və nəticəsiz savaşdan sonra tərəflər arasında sülh müqaviləsi bağlanmışdı. 31 Şərqi Anadoluya qayıtmış Qara Yusif Van və Bitlis hakimlərinə öz hakimiyyətini qəbul etdirmiş, sonra isə Ərzurum yaxınlığındakı Avnikə doğru hərəkət etmiş, Teymurun Azərbaycandan ayrılarkən «Türkman Qara Yusifə qarşı durmaq»« tapşırığı almış Əmir Doladaydan qalanı almağa müvəffəq olmuşdu 32 . Qara Yusif 1408-ci ilin 21 aprelində Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|