Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 Əhməd Cəlayiri ilə Qara Yusifi himayə etmək bəhanəsilə, Elxanilərə tabe olan əraziləri işğal [106-107] etmək
istəyirdi. O, bu məqsədlə Qara Yusifın Şərqi Anadoluda və Azərbaycandakı qüvvələrindən faydalanmaq istəmişdi. 97 Osmanlı sultanının başlıca məqsədi tədricən dövlətin sərhədələrinə yaxınlaşmış Teymura qarşı mübarizədə Qara Yusifin və Sultan Əhmədin qüvvələrindən faydalanmaq idi. Beləliklə, obyektiv zərurətin tə'siri ilə Qaraqoyunlu Osmanlı əlaqələrində dostluq meyli güclənmiş və bu, münasibətlərin gələcək inkişafına müsbət tə'sirini göstərmişdi. Qaraqoyunlular İldırım Bəyazid dövründən başlamış dostluq əlaqələrini sonadək davam etdirmişdilər 98 .
mübarizədən faydalanan Qaraqoyunlu Qara Yusif Teymuri şahzadələrini ağır məğlubiyyətə uğratdı və mərkəzi Təbriz şəhəri olan Qaraqoyunlu dövlətini yaratdı. Qaraqoyunlu dövlətinin getdikcə güclənməsi Xorasan hökmdarı Şahruxu narahat edirdi. Şahruxun 1415-ci ildə Əcəm İraqını Teymuri dövlətinə birləşdirməsi Qaraqoyunlu dövləti üçün təhlükəli idi. Ağqoyunlu Qara Osmanın Şahruxu qaraqoyunlulara qarşı müharibəyə təhrik etməsi bu təhlükəni daha da artırmışdı 99 . Şahrux kimi qüdrətli bir hökmdarla sabit münasibətlər yaratmağın zəruriliyini yaxşı anlayan Qara Yusif dövlətlərarası münasibətlərin sabitləşdirilməsi üçün iki dəfə cəhd etmiş, hətta Sultaniyyə şəhərini dostcasına Xorasan hökmdarından xahiş etmişdi. Həsən bəy Rumlu yazır: «Bu xahiş müqabilində Xorasan şahı bildirdi ki, əgər Qara Yusif bir oğlunu girov kimi bizim yanımıza göndərərsə Sultaniyyəni ona verə bilərik. Qara Yusif bu təklifə razı olmadı» 100 . Çünki o, oğlunu Xorasan sarayına göndərməklə Şahruxdan asılı vəziyyətə düşəcəkdi və müstəqil hərəkət edə bilməyəcəkdi. Şirvanşah İbrahimin ölümündən (1417) sonra oğlu Xəlilullahın Şirvanın müstəqilliyinə can atması, onun Qara Yusifın hakimiyyətini tanımaqdan imtina etməsi və Şahruxla dostuq əlaqələrini yaratması vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. Belə bir şəraitdə Qara Yusif Osmanlı sultanı I Mehmedlə [107-108] ittifaq yaratmağı vacib hesab etdi. Qara Yusif sultan I Mehmedə göndərdiyi məktubda yazmışdı: «Bu günlərdə... Şahrux Bahadırdan yarlıq aldım. (o yazır ki,) gərək Azərbaycanı onun vəkillərinə təslim edəm. Eşitdim ki, (o) bu tərəfə qoşun çəkərək Qəzvinə yaxınlaşmışdır. Biz də öz ləşgərimizi oradakı bir dağ ətəyinə yığmışıq və gözləyirik... Əgər qəddar rüzgar ona kömək edərsə, o, tatar qoşunu ilə Konstantinapol sahilindən Kəffəyə çatacaq, qıpçaq çölündən Dərbəndə gələcək, oradansa Azərbaycana yetişəcəkdir... Sizə deyiləsi xəbərlər... çoxdur. Bu barədə ... mə'lumat vermək üçün Xacə Bəhram Naxçivanini sizin tərəfə göndərdik. Nə fərman etsəniz, ona da əməl edəcəyik» ,0,
.Sultan I Mehmed cavab məktubunda məsləhət bilir ki, onlar «səy etsinlər ki,.. fıtnə atəşi şö'lələnməsin» 102 . Osmanlı sultanının Qara Yusifin oğlu Qara tskəndərə məktubunda deyilirdi: «...Bizi (məsələdən) agah etdiyinə görə xoşbəxt olun. Əgər bir təşviş və hücum olarsa, xəbər veriniz ki, Allahın köməyi ilə imkan daxilində onu dəf edə bilək» 103 . Osmanlı sultanının məktublarından mə'lum olur ki, o məsələni diplomatik yolla həll etməyə üstünlük verirdi. İsmayıl Aka yazır ki, Əmir Teymurun hakimiyyətini tanımış Osmanlı padşahı I Mehmedin fəaliyyəti də Heratda narazılıq doğurmuşdu. Osmanlıların Əmir Teymurun bərpa etdiyi Anadolu bəyliklərinə qarşı hərəkəti də xoş qarşılanmamışdı. Onlar Əmir Teymura, indi isə Şahruxa Anadoluya gəlməsi üçün də'vət məktubları göndərməyə başlamışdı. Osmanlı Sultanı ikinci bir Teymur təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya gəlmək istəmir və bu baxımdan kafirlər ilə məşğul olmağı teymurilər ilə anlaşılmazlıq yaratmaqdan üstün hesab edirdi 104 . Şahrux hələ 1416-cı ilin fevral ayında Burunduq Bahadur vasitəsilə sultan I Mehmedə göndərdiyi məktubda yazırdı: «Qara Yusifin və onun övladlarının... qovğasından başqa düşmənlərimiz yoxdur. Onlar o tərəflərə (Ruma-T.N.) gələrlərsə, tutub, bizə versinlər və fıtnə atəşini söndürməyə çalışsınlar» 105
. Sultan I Mehmed ehtiyatla hərəkət edərək Şahruxun tələblərindən imtana etmək üçün müxtəlif vasitələrə əl atmağa çalışmışdı. O, yazırdı: «Biz [108-109] əgər, Qara Yusifın üzrxahlığını o dərgahdan (Şahruxun Xorasan dövlətindən T.N.)» xahiş etsək ola bilsin ki, qəbul edilməyəcək. Əgər ona vilayətimizə gəlmək icazəsi versək (o), məcburiyyət üzündən... qonşu hakimlər olan qaramanların, həmidilər, isfəndiyarlar, zülqədərlilərlə birləşərlər. Qara Yusif Misir sultanları ilə də ittifaq yarada bilər». 106
Türk tarixçilərinin fıkrincə, Şahruxun Azərbaycana yürüşü ərəfəsində Osmanlı-Qaraqoyunlu münasibətlərində müəyyən anlaşılmazlıq mövcud idi. Qara Yusifın Ərzincan hakimi Pir Ömərin Qarahisarı mühasirəyə alması buna səbəb olmuşdu. Şəhərin hakimi Məlik Əhməd oğlu Həsənə yardım üçün Amasya valisi şahzadə Murada və sultan I Mehmed Çələbiyə müraciət etmişdi 107
. O zaman sultan I Mehmed Çələbi Həsənə yardım göstərə bilməmiş və şəhər Pir Ömər tərəfindən ələ keçirilmişdi. Tezliklə Azərbaycanda Qara Yusifin ölümündən sonra taxt-tac qovğası qarşılığından faydalanan sultan I Mehmed itirilmiş torpaqları geri qaytarmışdı. 108
Yusifdən tabe olmasını tələb etmişdi. Həsən bəy Rumlu yazır: «Qara Yusifın yanına, Təbrizə göndərilmiş elçi qayıdaraq (Şahruxa) bildirmişdi ki, Qara Yusif orada özünü müstəqil bir şah hesab edir. Ətraf yerlərin bütün hakimi və sərdarları ona tabedirlər. Padşahın şövkətindən və qoşunun qələbələrindən qorxmayan Qara Yusifın çoxlu döyüşçü dəstələri vardır» 109 . Şahruxun Qara Yusifə qarşı göndərdiyi Əmir Şah Məlik də ona elçi göndərmiş barışıq istədiyini təkrarən izhar etmiş, Sultaniyyəni və Qəzvini teymurilərə qaytaracağı təqdirdə Suriya və Ruma qədərki ərazini, Azərbaycan ilə Ərəb İraqını ona verəcəyini bildirmişdi. Qara Yusif bu təklifə razı olmamış, Şah Məlikin elçisini həbs etdirmiş və savaşa hazırlaşmışdı. 110
Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|