Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 Otluqbeli [130-131] döyüşü adı ilə məşhur olan bu vuruşmada Ağqoyunlu süvarilərı əvvəldən axıradək üstünlüyü öz əllərində saxladılar, lakin döyüşün sonunda odlu silahları olan türk piyadasının əks hücumu nəticəsində məğlub oldular. Döyüş Osmanlı qoşununun qələbəsi ilə sona yetdi 220 . Otluqbeli döyüşündən sonra Osmanlılarla Ağqoyunlular arasında sülh bağlanması haqqında türk tarixçiləri arasında fikirlər haçalanır. Yaşar Yücel, Əli Sevim və İ.H.Uzunçarşılı osmanlılarla-ağqoyunlular arasında sülh müqaviləsinin bağlanmadığını yazırlar 221
. Səlahəddin Tansel, Şərəfəddin Turan və Xəlil İnalcik isə İbn Kəmalın verdiyi mə'lumatlara əsaslanaraq sülh müqaviləsinin bağlandığını qeyd edirlər 222 . Azərbaycan tarixşünaslığında Ağqoyunlularla Osmanlılar arasında sülh bağlanması haqqında heç bir qeyd yoxdur. İbn Kəmal yazır ki, Fateh Mehmed Şəbinqarahisarda olan zaman Uzun Həsən Əhməd Begürcü x adlı bir şeyxi sülh üçün göndərmişdi və Fateh Uzun Həsənin istədiyi sülhü bağlamışdır 223
. Şərafəddin Turan yazır ki, Uzun Həsənin sülh üçün elçi göndərməsində məqsədi Osmanlı qüvvələrinin Ağqoyunlu torpaqlarına girməsinin qarşısını almaq, Venetsiyanın göndərdiyi silahlara sahib olaraq ordusunu yenidən qurmaq üçün vaxt qazanmaq olmuşdur 224 . Mu'ali özünün «Xunkarnamə» əsərində ağqoyunlularla osmanlıllar arasındakı sülh haqqında yazır: «Uzun Həsən oğlu Zeynalı, Yusif və Fərrux Cəmalı xilas etmək üçün sülh bağlamağa qərar verdi. Onun Mirzə Həsən adlı elçisi Fatehin yanına gəlmiş, sultan ona Uzun Həsənin Fərat çayının arxa tərəfində qalması lazım gəldiyini bildirmiş və onun qızını oğlu Şahzadə Bayazidə istəyərək elçini geri qaytarmışdır». 225 Mu'alinin mə'lumatından belə nəticəyə gəlmək olar ki, Uzun Həsənin sülh bağlamaqda mühüm məqsədlərindən biri də osmanlılar tərəfındən ələ keçirilən əsirləri xilas etmək olmuşdur. Səlahəddin Tansel isə qeyd edir ki, Uzun Həsən tərəflərin ələ keçirmiş olduqları əsirləri dəyişdirməyi də nəzərdə tutmuşdur. 226
[131-132] Həsən Şəbirqarahisarı tərk etmiş və Osmanlı ərazisinə bir daha təcavüz etməyəcəyinə söz vermişdi. 227
Ağqoyunlu hökmdarı üzərindəki qələbədən sonra türk tarixçilərinin Fateh Mehmedin ən böyiik düşməni kimi göstərdikləri Ağqoyunlu dövlətini aradan qaldırmaq üçün imkan olmasına baxmayaraq, onu təqib etməməsinin səbəbini, guya sultan II Mehmedin belə bir məqsədinin olmaması, yalnız Uzun Həsəni cəzalandırmaq istəməsi ilə izah edirlər. 228
Səlahəddin Tansel bu məsələ ilə əlaqədar olaraq yazır ki, Fatehin Ağqoyunlular üzərinə hücum etməməsinin başlıca səbəbi osmanlıların Ağqoyunlu dövlətindən çəkinməsi olmuşdur 229
. Mənbələrin verdiyi mə'lumata görə, «Otluqbeli qələbəsi sultana o dərəcədə baha başa gəlmişdi ki, o, bir də heç vaxt Ağqoyunlular üzərinə hücum etməyə cür'ət etməmiş və gələcək rnüharibələrində bütün diqqətini Avropaya yonəltmişdir». 23ü
Beləliklə, Ağqoyunlu ordusunu məğlub edən Osmanlı sultanı özünün bütün hərbi qüvvələrini Venetsiya respublikasına və başqa Avropa dövlətlərinə qarşı yönəltdi. Otluqbeli vuruşmasından sonra Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətləri gərgin məcrada davam etmişdi. Uzun Həsən Osmanlı Türkiyəsini məğlub etmək planından əl çəkməmişdi. O, döyüşdən cəmi bir həftə sonra Venetsiya diplomatı Katerino Zenonu və Macarıstan elçisini qəbul etmiş, onlara Osmanlı Türkiyəsinə qarşı yeni müharibəyə hazırlaşdığını bildirmişdi 231
. Xəlil İnalcik yazır ki, Otluqbeli döyüşündən az sonra Uzun Həsənin xristian dövlətiərini Osmanlılara qarşı təhrik etməkdə davam etdiyini öyrənmiş Fateh Mehmed Hüseyn Bayqaraya göndərdiyi məktubunda, Uzun Həsəni məhv etmək üçün ikitərəfli hücuma keçməyi təklif etmişdi. 232
Yılmaz Öztuna qeyd edir ki, 1478-ci ilin 6 yanvarında Uzun Həsənin ölümündən sonra bu planın həyata keçirilməsinə ehtiyac qalmamışdı 233
. Bütün bunlar göstərir ki, iki türk dövləti arasında mövcud olan zıddiyyətlər hələ də həll edilməmişdir. [132-133]
Türk tarixçilərinın «Uzun Həsənin xristıan dövlətlərinı osmanlüara qarşı təhrik etməsi» həqiqətdən uzaqdır. Çünki Otluqbelidə ağqoyunlulara qalib gəlmiş II Mehmed özünün bütün hərbi qüvvələrini Venetsiyaya qarşı çevirmişdi. Belə bir şəraitdə Agqoyunlu dövlətini yenidən osmanlılara qarşı mühəribəyə təhrik etmək, düşmən qüvvələrini iki cəbhəyə parçalamaq, Venetsiya respublikası üçün daha vacib idi. Buna görə də Venetsiya diplomatiyası əsas diqqətini Ağqoyunlu dövlətini yenidən osmanlılara qarşı müharibəyə təhrik etməyə yönəltmişdi. Şərafəddin Turan yazır ki, bu məqsəd üçün Venetsiya respublikası üç elçini Uzun Həsənin sarayına göndərmişdi. 393 Uzun Həsən Avropa elçiləri ilə söhbətində Osmanlı Türkiyəsinə qarşı 1476-cı ilin baharında hərbi əməliyyata başlamaq qərarına gəldiyini bildirmişdi 234 . Şərafəddin Turan qeyd edir ki, Uzun Həsən 1477-ci ilin baharında 20-24 minlik qüvvə ilə Osmanlılara qarşı səfərə çıxmaq istədiyi haqda xəbər yaymış, lakin Venetsiya elçisi K.Barbaro buna inanmamışdı. Uzun Həsən öz qüvvələrini Anadoluya deyil, Gürcüstana yeritmişdi. 235 Beləliklə, Otluqbeli döyüşündən sonra Venetsiya respublikasının bir-birinin ardınca Ağqoyunlu sarayına göndərdiyi elçilər öz məqsədlərinə nail ola bilmədilər. Uzun Həsən Osmanlılara qarşı müharibəyə yenidən başlamadı. 236
dövlətlərinin Osmanlı Türkiyəsini əsasən Ağqoyunlu dövlətinin qüvvəsi ilə məğlub etmək cəhdi tamamilə boşa çıxdı.
Uzun Həsənin ölümündən sonra Ağqoyunlu dövlətində xələflər arasında taxt-tac uğrunda şiddətli mübarizə başladı. Hakimiyyəti ələ keçirmiş Sultan Xəlil qardaşlarına qarşı mübarizəyə girişdi. Sultan Xəlilin dövründə Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərinə toxunmuş türk tarixçiləri yazırlar ki, Uzun Həsənin ölümündən
Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|