Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 məqsədilə Ağqoyunlu dövləti ilə münasibətdə çevik, [136-137] diplomatik siyasət yeridir, bütün məktublarında Ağqoyunlu sultanı Yaqubla dostluq şəraitində yaşamağı arzuladığını bildirirdi 250
. Məhz sultan II Bayəzidin yolayovuq siyasəti nəticəsində Osmanlı Türkiyəsi ilə Ağqoyunlu dövləti arasında hərbi əməliyyatlar kəsilmişdi 251
. Yaqub padşahın və Sultan II Bayəzidin şair təbiətli olması da iki dövlət arasındakı münasibətlərə öz tə'sirini göstərmişdi. Sultan Yaqubun ölümündən sonra hakimiyyət uğrunda qızğın mübarizə başlandı. Sultan Yaqubun kiçik yaşlı oğlu Baysunqur hakimiyyətə gəldi (1490-1492). Sultan II Bayəzid Sultan Yaqubun ölümü, taxt-taca Baysunqur Mirzənin gəlişi ilə bağlı olaraq göndərdiyi məktubda artıq, Ağqoyunlu sultanlarına münasibətdə böyük qürurla davranması, əda ilə danışması ilə fərqlənir. Sultan II Bayəzid məktubunda yazırdı: «...İndi Həzrət Fərzənd (yə'ni Baysunqur-T.N.) gərək...Bizim atalıq şərəfımizi olduqca güclü şəkildə təsəvvür etsin... Vəziyyəti barədə və zəruri məsələlər haqqında yazışma qapılarını açıq saxlasın. Bu fıkrimizi sizə bildirmək üçün Şeyx Həsənağanı göndərdim» 252
. Baysunqur Mirzənin anasının sultan II Bayəzidə məktubunda deyilirdi: «...Baysunqur Mirzənin... Sizə çox böyük məhəbbəti ... vardır. ümidvaran ki, bu məhəbbət getdikcə artacaq, dostları sevindirəcək... düşmənləri kədərləndirəcəkdir... hər iki tərəfın rəiyyəti də əsayiş və xoşluqla güzəran edəcəkdir. Aramızda məktublaşma və elçi mübadiləsi məhz bu məhəbbət sayəsində mövcuddur... və hər iki məmləkətin kasıb və zəif bəndələri əmin-amanhq beşiyindədirlər». 253
Məktubdan aydın olur ki, iki dövlət arasındakı münasibətlərin yaxşılaşmasının perspektiv nəticələrinə diqqət yetirilmişdir. Qarşılıqlı münasibətlərin bu məcrada davam etməsinin hər iki tərəfin mənafeyinə uyğun olması açıq surətdə hiss edüməkdədir. M.X.Yınanç Sultan II Bayəzid ilə sultan Baysunqurun bir-birinə məktublar və elçilər göndərməsini qeyd etsə də,Ağqoyunlularla onlar arasındakı münasibəti tam açıqlamamışdır. 254 Hər iki dövlət arasında münasibətlərin [137-138] nizama salınmasında sultan II Bayəzidin şəxsi keyfiyyətləri də mühüm rol oynamışdı. İ.H. Uzunçarşılı qeyd edir ki, sultan II Bayəzid gəncliyində və səltənətinin sonuna qədər əyləncəli həyat tərzi sürmüşdü. 255
S.Tansel isə yazır ki, gəncliyində eyş-işrət düşkünü olmuş və padşah olduqdan sonra da bir müddət ərzində bu həyat tərzini davam etdirmiş olan II Bayəzid, Avropanın ən böhranlı bir dövründə Qərb və Şərq dövlətlərinin Osmanlılara qarşı getdikcə qorxulu bir qüvvəyə çevrildikləri şəraitdə hakimiyyətdə olmuşdur 256
. S. Tansel «şərq dövləti» ifadəsini işlədərkən Ağqoyunlu dövlətini nəzərdə tutmuşdur. Lakin onun bu mövqeyini bütün mənbələr təkzib edir. XV əsrin sonlarında Osmanlı Türkiyəsinin Ağqoyunlu dövlətinin daxili işlərinə müdaxilə etməsi və Ağqoyunlu əmirləri arasında hakimiyyət uğrunda güclənməkdə olan mübarizədən öz mənafeyinə uyğun istifadə etməyə cəhd göstərməsi aydın şəkildə özünü biruzə vermişdi. Ağqoyunlu əmirləri Rüstəm padşahdan narazı idilər. Onlar Sultan II Bayəzidə məktub yazmış, Uğurlu Məhəmmədin oğlu Gödək Əhmədi yardıma göndərməyi ondan xahiş etmiş və əmir Hüseyn Əli Tərxanı İstanbula göndərmişdilər 257 . Ağqoyunlu əmirlərindən olan Nur Əli Bəyin sultan II Bayəzidə göndərdiyi məktubunda göstərilirdi ki, məmləkətdə özbaşınalıq baş alıb gedir. Sultan bu məmləkətin ərazisinə rəhm etsin və şahzadə Əhməd Mirzəni bu tərəflərə göndərsin. Əgər şahzadə gəlməsə, bu məmləkətdə dinclik olmayacaqdır. Əgər Sultan şahzadəyə kömək edərsə, bu məmləkətlə o vilayətin (Rumun-T.N.) birliyi hasil olar 258
. Ağqoyunlu dövlətinin siyasi işlərinə müdaxilə etmək istəyən Osmanlı sultanı bu xahişi qənimət hesab etdi, Əhməd Mirzəyə və Hüseyn Əli Tərxana qoşun verdi, onları Təbriz üzərinə göndərdi. Bunu qaynaqlar da sübut edir. Sultan II Bayəzidin Nur Əli bəyə və başqa Ağqoyunlu əmirlərinə ünvanlanmış məktubunda deyilir: «...elə edin ki, işlərinizdə təqsir və döyüşlərinizdə qüsur əmələ gəlməsin. Qənimət olan fürsəti əldən verməyin... Bizim səadətmənd Fərzəndimiz (Gödək Əhməd-T.N.) ... o diyarın ədalətli [138-139] sultanlarından daha adil və ağıllıdır... Mahmud Çavuşu göndərdik. Hər kim o fərzəndə (Gödək Əhmədə-T.N.) itaət və inayət göstərsə, bir olan Allaha and olsun ki, padşahlıq bizim tərəfımizdən də lütfkarlığı ilə sərafraz olacaqdır» 259 .
təhlükəsi» olmuşdur: «Ağqoyunlu bəyləri şıyəlik təhlükəsi qarşısında Osmanlılarla anlaşmaq zərurətini hiss etdilər. Onlar Uğurlu Məhəmmədin Fatehin qızından doğulmuş və eyni zamanda II Bayəzidin kürəkəni olan oğlu Gödək Əhmədi İstanbuldan gətirdilər və onu hökmdar e'lan etdilər» 260
. F.Kırzıoğlu da həmin fikri müdafiə edərək yazır ki, ölkədəki qarışıqlıqdan üzülmüş və Səfəvi müridlərinin təhlükəsini aradan qaldıracaq qüdrətli şahzadəni taxta çıxarmaq istəyən Ağqoyunlu əmirləri Gödək Əhmədi İstanbuldan gətirib padşah e'lan etdilər. Hər iki türk tarixçisinin məsələyə münasibətində birtərəfli mövqe tutması, Osmanlı sultanının əsas məqsədini ört-basdır etməsi aydın şəkildə Yılmaz Öztuna tərəfındən açıqlanmışdır. Şübhəsizdir ki, «Sultan II Bayəzid Türkiyənin Fərat-Toroslar sərhəddini tuta bilmək üçün Ağqoyunlu dövlətinin əlindən Şərqi və Cənub-Şərqi Anadolunu almağın geopolitik bir zərurət olduğunu anlamışdı. Fəqət o, işi məsləhətlə həyata keçirmək istəyirdi. II Bayəzid qızı Ayni Şah Sultanı ana tərəfdən Fatehin nəvəsi olan Ağqoyunlu sultanı Gödək Əhmədə vermiş, qohumluq yolu ilə Türkiyənin yüksək mənfəətlərini qorumaq yolu ilə getmişdi» 261
. Tayyib Gökbilginin fıkrincə, quruluşundan e'tibarən fəth etdiyi və işğal etmək istədiyi məmləkətlərdə yerli bəylərdən və şahzadələrdən istifadə etmək istəyi Osmanlı dövlətinin siyasi bir məsləki və ən'ənəsi olmuşdu 262
. II Bayəzid öz məqsədinə nail olmaq üçün şahzadə Əhmədi Ağqoyunlu dövlətində hakimiyyətə gətirməyi qərara aldı. Türk tarixçiləri sultan II Bayəzidin bu məqsədlə Gödək Əhmədə yardım etdiyini göstərirlər 263
. Faruq Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|