Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
56 Sümer qeyd edir ki, bə'zi Osmanlı tarixçilərinin (İbris Bitlisinin, Xoca Sədəddinin) Osmanlı hökmdarının Əhmədin getməsinə icazə vermədiyinə dair fıkri, [139-140] yalnız II Bayəzidi üzürxah göstərmək üçün söylənmişdir 264 . Gödək Əhməd Hüseyn Əli Tərxanın köməyi ilə Rüstəm padşah üzərində qələbə çalmış, Təbrizə də sultan taxt-tacını ələ keçirmişdi. 902-ci ilin Ramazan ayının 1-də (3 may 1497) Təbriz məsçidində ilk dəfə olaraq xütbə Əhməd Padşahın adına oxundu 265 . Gödək Əhməd Rüstəm padşah üzərində qələbə çalması münasibətilə sultan II Bayəzidə göndərdiyi məktubunda yazırdı: «...Bütün Əcəm məmləkətləri və Iran ölkəsi ədalətli və hünərvər əsgərlərimizin əlinə keçdi... Babam... Sultan Həsənin.... Təbrizdə olan taxtını əldə etdim» 266
. Sultan II Bayəzid də Əhməd Padşaha təbrik məktubu göndərmişdi 267
. Famq Sümerin fıkrincə, Sultan II Bayəzid bacısı oğlu və kürəkəninin qələbəsindən o qədər məmnin oldu ki, şəhəri bayraqlarla bəzədi və şənliklər təşkil etdirdi. 268
Sultan Gödək Əhmədin Ağqoyunlu taxt-tacında hakimiyyəti uzun çəkmədi. 1497-ci ilin 13 dekabrında o, İsfahan yaxınlığında Eybə sultan və Qasım Pornəkin qüvvələri ilə döyüşdə öldürüldü 269
. Gödək Əhmədin ətrafındakı qüvvələrin əksəriyyətinin osmanlılardan ibarət olduğunu türk tarixçiləri təsdiq edirlər. Faruq Sümer yazır ki, «Sultan Əhməd İstanbuldan özü ilə gətirdiyi əsgərlərlə birlikdə müharibə meydanında qaldı» 270
. Bu faktda sübut edir ki, Osmanlı sultanı öz məqsədinə nail olmaq üçün yaranmış əlverişli şəraitdən istifadə etməyə cəhd etmişdir. XV əsrin son illərində Ağqoyunlu dövlətində hakimiyyət uğrunda şahzadələr arasında baş verən mübarizə nəticəsində dövlətin son dərəcə zəiflədiyi aydın surətdə hiss edilirdi. II Bayəzid Venetsiya respublikası ilə müharibə aparırdı, lakin Ağqoyunlu dövlətində baş verən hadisələri diqqətlə izləyirdi. İsmayılın başçılığı ilə Səfəvilərin siyasi səhnəyə çıxmasından narahat olan Ağqoyunlu sultanı Əlvənd Mirzənin sultan II Bayəzidə ünvanlanmış məktubunda sultanın kömək etməsi xahiş olunurdu. 271 Osmanlı sultanı cavab məktubunda yazırdı: Onlar «...gərək bundan sonra tam qeyrətlə çalışıb [140-141] nahiyyənin bütün adamları ilə iitifaq yaradaraq. o tayfanın darmadağın edilməsinə çalışsınlar. Fitnə atəşi alovlanmazdan əvvəl onu söndürsünlər...Bizim köməyimizi də nəzərə alsınlar... Əgər lazım olarsa, kiçik bir işarə etsəniz, biz yubanmadan sizə gömək edərik» 272 . Bu məktubdan aydın olur ki, Ağqoyunlu sultanları ilə Osmanlı sultanı II Bayəzid yetişməkdə olan təhlükə qarşısında əzəli düşmənçiliyi unutmuş və birgə mübarizə aparmağı nəzərə almışdılar. II Bayəzid Səfəvilərin getdikcə artan tə'sirini özünə qarşı çevriləcək real bir qüvvə olduğunu gözəl anlamışdı. Buna görə də o, Ağqoyunlu sultanına istənilən yardımı göstərəcəyini bildirmişdi. Beləliklə, «şiəlik təhlükəsi» qarşısında Ağqoyunlu dövləti ilə Osmanlı Türkiyəsi yaxınlaşmalı oldular. Lakin bu yaxınlaşma meyli uzun çəkmədi. Çünki, Səfəvilər 1501-ci ildə Ismayılın başçılığı altında Təbriz şəhərini ələ keçirəcək. Ağqoyunlu dövlətinə son qoydular. Azərbaycan Səfəvilər dövlətini yaratdılar 273
. Yeni dövlətlə Osmanlı Türkiyəsi arasında dərin ziddiyyətlər özünü büruzə verdi. Beləliklə, türk tarixçiləri Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərinin müxtəlif dövrlərini araşdırarkən, Ağqoyunlu- Osmanlı ziddiyyətlərinə, tərəflər arasındakı müharibəyə daha geniş yer vermişlər. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin ölümündən sonrakı dövrdə Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətləri türk tarixşünaslığında lazımi səviyyədə araşdırılmamışdır. Hətta Ağqoyunlularla bağlı tədqiqat işi aparan M.X.Yınanç, F.Sümer və İ.P.Uzunçarşılı da bu məsələlərin mahiyyətinə varmamışlar. İqtibas gətirilmiş mənbə və ədəbiyyat. §1.
1. Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 49. 2.
İrana s drevneyşix vremen do kontsa 18 veka, L., 1958, s. 236. [141-142]
3.
Yınanç M.X. Ağqoyunlular, s. 258. 4.
Kürün K.Türklər və türk dövlətləri tarixi, s. 489. 5.
Aka İ. Diyarbəkirdə Ağqoyunlu hakimiyyəti, s. 40-41; Türk milli bütünlüyü içərisində Şərqi Anadolu, s. 24; Ə.Çay. Şərqi Anadolu damğaları,, s. 132. 6.
7.
Uzunçarşılı İ.H. Anadolu bəylikləri, s. 186; yenə onun: Osmanlı tarixi, c.I, s. 359. 8.
Qordlevskiy V.A. Kara-koyunlu. Baku, 1927, s. 9. 9.
Petruşevskiy İ.P. Qosudarsvto Azərbaycana v XV veke, s. 107. 10.
Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 89. 11.
Sümer F. Qaraqoyunlular. İslam ensiklopedyası, c. VI, s. 304. 12.
Minorski V. Uzun Hasan-İslam ansiklopedisi, c. 13-İstanbul, 1986, s. 91. 57 13. Sümer F. Qaraqoyunlular c. 1, s. 43; Yenə onun: Oğuzlar, s. 146; Kərim Odər. Azərbaycan, s.51; Alizade A. Sotsialno-ekonomiçeskaya i politiçeskaya istoriya Azerbaydjana XIII-XIV vv.-Baku, 1956, s. 338. 14.
15.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 49; Yücel Y. Anadolu bəylikləri haqqında araşdırmalar, c. II s. 195, 272. 16.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c I, s. 49. 17.
18.
Zeynəddin bin Həmdullah Qəzvini. Göstərilən əsəri, s. 58-54. 19.
Şərəf-xan Bidlisi. Şərəf-namə, c.II, s. 91. 20.
Yücel Y. Teymurun Orta Şərq-Anadolu səfərləri, s. 76. 21.
Sümer F. Ağqoyunlular, s. 9; Yücel Y. Anadolu bəylikləri haqqında araşdırmalar, c. II. s. 194. 22.
Petruşevski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 64. 23.
Seyfəddini M.A. Göstərilən əsəri, s. 127. 24.
Yınanç M.X. Ağqoyunlular, s. 255. 25.
Bax: Zeynəddin bin Həmdullah Qəzvini. Göstərilən əsəri, s.56-58. 26.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I c. 62. [142-143]
27. Cavad Hey'ət. Türklərin tarix və mədəniyyətinə bir baxış, s. 136; Yücel Y. Teymur tarixinə dair araşdırmalar, c. II, s. 284. 28.
Xoca Sa'dəddin Əfəndi. Göstərilən əsəri, c.2, s. 95. 29.
30.
Əbu Bəkr Tehrani. Kitabi Diyarbəkriyyə, c.I, s. 58-59; Vuds C. Göstərilən əsəri, s. 56: Efendiev O.A. «Kitabi Diyarbakriya» Abu Bakra Tixrani kak istoriçeskix istoçnik, s. 116. 31.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 68-69; Yenə onun: Qaraqoyunlular. İslam ens. c. VI, s. 298; Turan O. Şərqi anadolu türk dövlətləri tarixi, s. 198. 32.
Aka İ. Teymurun ölümündən sonra Şərqi Anadolu, Azərbaycan və İraqi Əcəmdə hakimiyyət mübarizəsi, s. 61. 33.
Yınanç M.X. Ağqoyunlular, s. 258; yenə onun: Diyar Bekir-İslam ansiklopedisi. c. III-İstanbul 1986, s 622; Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, 79; İsmayıl Aka. Teymur və dövləti. s. 46; Turan. O. Şərqi Anadolu Türk dövlətləri tarixi, s. 198. 34.
35.
Sümer F'. Ağqoyunlular, s. 11. 36.
Fərzəliyev Ş. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə, s. 92. 37.
Seyfəddini M. Göstərilən əsəri, s. 170. 38.
Nəvayi Ə. Göstərilən sənəd və məktublar məcmuəsi, s. 180-184. 39.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, s. 97. 40.
Yınanç M.X. Diyarbəkr, s. 622; Sümer F. Qaraqoyunlulular,c.I, s.99. 41.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, s. 101-102; Yenə onun:Ağqoyunlular, s. 12. 42.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, s. 103; Yenə onun: Ağqoyunlular, s. 12; Şərif bəy Ə. Ərzurumun tarixi, s.79. 43.
Seyfəddini M. Göstərilən əsəri, s. 171. 44.
döyüşün 1421 -ci ilin [143-144] mayında olduğunu göstərir. Bax: Petruşevski İ.P. XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri, s. 60. 45.
46.
Aka İ. Şahruxun Qaraqoyunlular üzərinə səfərləri, s. 14. 47.
Yenə orada: Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 121-122. 48.
Sümer F. Ağqoyunlular, s. 12 49.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c.I, s. 124; Aka İ. Teymur və dövləti, s. 63; Fərzəliyev Ş. Göstərilən əsəri, s. 95-96. 50.
Bax: Nəvayi Ə. Göstərilən sənəd və məktublar məcmuəsi, s. 226-227. 51.
52.
Nəşri M. Göstərilən əsəri, c II, s. 611. 53.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, s. 135; yenə onun: Ağqoyunlular, s. 14-15; Aka İ. Teymur və dövləti, s. 71-72; Kırzıoğlu F. Qars tarixi, c.I, s. 491. 54.
Metsopski F. Teymurləngin tarixi, s. 33. 55.
56.
Sümer F. Qaraqoyunlular, c. I, s. 18; yenə onun: Qaraqoyunlular. İslam ensik., c. VI, s. 303, Yınanç M.X. İslam ensik., c. III, s. 176. Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|