Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu

 

54

sonra onun yerinə keçmiş  oğlu Sultan Xəlil dostluğu yenidən qurmaq məqsədilə Qazi Əlaəddin Beyhəqini 

İstanbula göndərmiş və hər iki  dövlət  arasında  

[133-134]

 dostluq əlaqələri yaradılmışdı.

237

 Bu faktı mənbələr 

də  təsdiq edir. Fəzlullah ibn Ruzbihan Xunci qeyd edir ki, Sultan Xəlil sultan II Mehmedə padşahın ölüm 

xəbərini çatdırmaq və dostluğu bərpa etmək məqsədilə özünün dıvan başçısı olan Qazi Əlaəddin Beyhəqini 

İstanbula göndərmişdi

238

. Həsən bəy Rumlu da sultan Xəlilin Türkiyə ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq məqsədi 

ilə oraya elçi hey'əti göndərdiyini yazır

239

. Məhəmməd Nəşrinin verdiyi mə'lumatlara əsaslanan Yılmaz Öztuna 

ağqoyunlularla-osmanlılar arasında dostluq münasibətlərinin yaradılmasının səbəblərini səciyyələndirərək belə 

bir nəticəyə gəlir ki, Uzun Həsən ölərkən vəsiyyət etdi ki, özündən sonra nəslindən padşah olanlar heç zaman 

«Osmanlılarla müharibə etməsinlər». Oğlanları bu vəsiyyətə sadiq qaldılar. Fikrimizcə, Osmanlı türkiyəsinin 

belə bir addım atması  zərurətdən irəli gəlmişdi. Çünki Ağqoyunluların Avropadakı müttəfıqlərinə qarşı 

mübarizəyə girişmiş sultan II Mehmed Avropa dölətlərinin Ağqoyunluları Osmanlılara qarşı yeni müharibəyə 

təhrik etməkdə davam etdiklərini bilirdi, bunun qarşısını almaq məqsədilə bütün qüvvələrini Avropadakı 

düşmənlərinə qarşı səfərbər edə bilməsi üçün o, Ağqoyunlulara qarşı belə bir addımı atmışdı. 

Sultan Yaqubun hakimiyyətə  gəlməsilə  Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərində yaxınlaşma hiss 

edilməyə başlandı. Hələ vaxtı ilə Fransız  şərqşünası C.Dögini yazırdı ki, Yaqub padşah Osmanlı dövləti ilə 

daim dostluq münasibətləri yaratmışdı  və atasının başına gələnlərdən qorxduğu üçün bu müdhiş qüvvəni öz 

üzərinə cəlb etməkdən çəkinmişdi.

240 

C.Hammer də Sultan Yaqubun Bəyazidlə dostluq əlaqələri yaratdığını və 

12 illik hakimiyyəti zamanı  dəfələrlə  İstanbula elçilər, hədiyyələr göndərdiyini yazır

241

.  İ.H.Uzunçarşılı 

Ağqoyunlu hökmdarı sultan Yaqubun osmanlılarla dostluq əlaqəsi yaratmasını göstərmiş, lakin bunun səbəbini 

izah etməmişdir.

242

 «Azərbaycan tarixi» kitabında qeyd edilir ki, Ağqoyunlu ordusu 1480-ci ildə Osmanlıları 

ağır məğlubiyyətə uğratmış   və   Sultan   II   Bayəzid   sülh   istəməyə   məcbur 

[134-135]

  olmuşdur»

243

. Lakin 

bu fıkir nə  Ağqoyunlu, nə  də Osmanlı qaynaqlarında öz əksini tapmamışdır. Lakin Fəzlullah ibn Ruzbihan 

Xuncinin verdiyi mə'lumata görə, 1480-ci ildə Ağqoyunlu ordusu Bayandur bəy, Süleyman bəy Bican oğlu və 

Xəlil bəy Bəktaşın rəhbərliyi altında Yaş-bəyin komandanlıq etdiyi Misir ordusunu məğlub etmişdir.

244

 

Uzun Həsənin ölümündən sonra Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərindəki yaxınlaşma meyli Ağqoyunlu 

və Osmanlı qaynaqlarında öz əksini tapmışdır. Osmanlı tarixçisi Xoca Sə'dəddin  Əfəndi Ağqoyunlu sultanı 

Yaqubla sultan II Bəyazid arasındakı münasibət məsələsinə toxunaraq yazırdı: «Yaqub padşah qonşu 

hökdarlarla dostluq əlaqələri yaratdığı üçün onun sevgisi də  təmiz ürəklərində yer tutmuşdu. O, xüsusilə 

cənnətməkan sultan Bəyazid həzrətlərinə sevgilərini, yaxın diləklərini bildirən məktublar və elçilər göndərmiş, 

taxta çıxdığı gündən ömrünün sonunadək bu vəziyyətə sadiq qalmışdır.  İki tərəf arasındakı bu xeyirli əməl 

anlaşılmazlıq izlərini də aradan qaldırmış, qarşılıqlı dostluq hər yerdə müşahidə olunmuşdur»

245

. Ağqoyunlu 

tarixçisi Fəzlullah ibn Ruzbihan Xunci Osmanlı Sultanı II Bayəzidin elçilərinin qiymətli hədiyyələrlə Təbrizdə-

Ağqoyunlu sarayına gəlməsi haqqında  mə'lumat  verir.

246

  Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərindəki müsbət 

dönüşü Yaqub Padşahın sültan II Bəyazidlə yazışmaları  və  tərəflərin müntəzəm olaraq bir-birinə elçi 

göndərmələri də sübut edir. İki türk dövləti arasında münasibətlərin yaxşılaşması  səbəbləri türk tarixçiləri 

tərəfindən açıqlanmır. Bunun həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri  olmuşdur. 

Osmanlı Türkiyəsi antitürk koalisiyasının üzvləri olan Ağqoyunlu dövləti və Venetsiya respublikası 

üzərində  qələbədən sonra Avropada işğalçılıq müharibələrini genişləndirmiş, Məmlük sultanı ilə müharibəyə 

başladığı üçün Şərq qonşusu ilə sülh münasibətləri yaratmağa can atmışdı. Digər tərəfdən: antitürk 

koalisiyasının  üzvləri  (xüsusən Venetsiya  respublikası)   II   Mehmedlə      müharibədə      məğlub 

[135-136]

 

olmalarına baxmayaraq, daha da güclənməkdə olan Osmanlı imperiyasına qarşı  Ağqoyunlu dövlətini yeni 

müharibəyə sövq etməyə çalışmış, regionda baş verən hərbi-siyasi dəyişikləri diqqətlə izləmək üçün öz 

diplomatlarını  Ağqoyunlu sarayına göndərmişlər. 1485-ci ildə  İstanbuldakı Venetsiya səfiri Petro Bambo öz 

hökumətinin tapşırığı ilə diplomat Covanni Darionu Ağqoyunlu sarayına göndərmişdi. Bu təcrübəli Venetsiya 

diplomatına Uzun Həsənin ölümündən sonra Ağqoyunlu sarayında baş vermiş dəyişikliyi, Ağqoyunlu dövlətini 

Osmanlı Türkiyəsinə qarşı yeni müharibəyə  cəlb etməyin mümkün yollarını öyrənmək vəzifəsi həvalə 

olunmuşdu

247

. Onun 1485-ci ilin 9-10 iyulunda Qəzvindən  İstanbuldakı Venetsiya səfıri Bamboya göndərdiyi 

məktublarında Ağqoyunlu sarayındakı  qəbul zamanı  və danışıqlarda Macar elçisi ilə yanaşı Hind elçisinin, 

Osmanlı elçisi Davud Paşanın da olduğu qeyd edilmişdir

248

. Bu fakt bir daha göstərir ki, Sultan II Bayəzid Qərb 

ölkələrinin Ağqoyunlu dövlətini Osmanlı Türkiyəsinə qarşı yeni müharibəyə cəlb etməsinə imkan verməmişdir. 

Osmanlı elçisinin Qərb diplomatları ilə Ağqoyunlu padşahı Yaqubun danışıqlarında iştirak etməsi faktı da bunu 

bir daha sübut edir. Osmanlı imperiyasının Ağqoyunlu və Venetsiya dövlətləri üzərindəki qələbəsi onun 

əleyhdarlarının vahid cəbhədə yenidən birləşmək cəhdini puça çıxarmışdı. Avropa dövlətlərinin başçıları tarixi 

gerçəkliklərlə hesablaşmağa məcbur olmuşdular. 

Sultan II Bayəzidin taxt-tac uğrunda qardaşı Cəm ilə mübarizəyə başlaması, Avropa dövlətlərinin də bu 

məsələyə  cəlb olunması  Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətlərindəki yaxınlaşma meylini gücləndirmişdi. 

Səlahəddin Tansel yazır ki, «Sultan II Bayəzid xarici siyasətdə daim ehtiyatla hərəkət edirdi. Düşmənlərinin edə 

biləcəyi müştərək bir hücumdan yayınmaq üçün diplomatik incəlik göstərirdi».

249

 Sultan II Bayəzid qardaşı 

Cəmin taxt-tac uğrunda apardığı mübarizəni yatırmaq, cənub və  qərb cəhbəsində  uğurlu müharibə aparmaq 

---