Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
52 Osmanlı sultanı yetişməkdə olan müharibədə qələbə çalmaq üçün üstünlüyü ələ almaq məqsədilə Qaraman əmirliyinin fəth olunmasını başa çatdırdı. Uzun Həsən sultandan Qaraman işlərinə qarışmamağı tələb etdisə də, bu heç bir nəticə vermədi, görkəmli diplomat Saray Xatunun Osmanlı sultanı ilə Qaramanı öz keçmiş hakimlərinə qaytarmaq haqqındakı danışıqları da faydasız qaldı 205
. «Qaraman böhranı» Ağqoyunlu-Osmanlı ziddiyyətlərini müharibə həddinə yaxınlaşdırmaqda idi. Beləliklə, Ağqoyunlu dövləti ilə Osmanlı imperiyası arasında dərin hərbi-siyasi ziddiyyətlər də vardı. Bu ziddiyyətlərdə başlıca cəhət Osmanlı dövlətinin qəsbkarlıq siyasəti idi. Osmanlı sultanı sülh müzakirələri ilə vaxt qazanmaq və qarşıdakı müharibəyə hazırlığı başa çatdırmaq üçün Ağqoyunlu sarayına elçilər göndərdi. Şərafəddin Turan yazır ki, Osmanlı elçiləri Türkiyənin Ağqoyunlu dövlətinə qarşı gördüyü bütün tədbirlər müqabilində Uzun Həsəndən üzr istəməli, ağqoyunlularla «vicdanlı sülh və dostluq müqaviləsi» bağlamalı idilər. Lakin Dəspinə Xatunun, Qaraman şahzadələrinin və Katerino Zenonun ümumi səyləri nəticəsində Uzun Həsən sultan II Mehmedin elçilərini qəbul etmədi 206
. Ağqoyunlu hökmdarı Aralıq dənizi istiqamətində hücuma keçib Qaramanı fəth etmək, Qərb dövlətlərinin (o cümlədən Venetsiya Respublikasının) hərbi qüvvələri ilə birləşmək üçün öz qoşunlarına döyüş əmri verdi. 1472-ci ildə Ağqoyunlu- Osmanlı müharibəsi başlandı. Başlamış Ağqoyunlu-Osmanlı müharibəsində təqsiri Uzun Həsənin üzərinə qoymaq və II Mehmedin istilaçılıq siyasətinə haqq qazandırmaq türk tədqiqatçıları üçün səciyyəvi haldır. Mətin Kunt yazır ki, Həsən padşah Azərbaycan və İrandakı üstünlüyü ilə kifayətlənsə idi, Fateh Sultan Mehmed Cənub-Şərqi Anadolunu da ağqoyunlulara güzəştə gedər, [128-129] Balkan yarımadasındakı fəaliyyəti ilə məşğul olardı. Fəqət. 1472-ci üdə Həsən pabşah öz hakimiyyətini osmanlıların əlində olan Anadolunun içərilərinə doğru genişləndirdiyi üçün əks tərəf buna qarşı çıxmışdı 207 . İsmət Barmaqsız oğlunun tədqiqat əsərində tarixi həqiqətlər qismən açıqlanmışdır. O, yazır ki, ən'ənəvi olaraq Fərat çayının şərqində qalan Anadolu əraziləri İranda və Azərbaycanda hakim olmuş dövlətlərin qanuni torpaqları sayılmışdır. Fatehin Fərat çayını keçməsi Şərqi Anadolu, Azərbaycan və İran ərazilərində böyük bir dövlət yaratmış Ağqoyunlu hökmdarını bu tarixı ən'ənənin müdafiəsi üçün hərəkətə gətirmişdi 208 .
müharibənin başlıca səbəbi kimi, Uzun Həsənin Toqat şəhərini ələ keçirməsi göstərilir 209
. Rəhməti Arat yazır ki, Toqat şəhərinin alınması bu müharibə üçün bir bəhanə olmuşdur. Fəqət, bu iki türk dövlətinin bir-birinə qarşı olan düşmənçiliyinin ən mühüm səbəbi bu idi ki, Anadolunun böyük bir qismini öz hakimiyyəti altında birləşdirmiş Osmanlı sultanını Şərqi Anadoluya doğru irəliləməsinə Ağqoyunlu hökmdarı maneçilik törətmişdi. Fateh Mehmedin əsas məqsədi yalnız Uzun Həsən tərəfindən edilmiş təcavüzə cavab vermək deyil, bu kimi təcavüzlərin gələcəkdə təkrar olunmaması üçün rəqib dövləti məhv etmək və yaxud onu Anadolu işlərinə qarışmaq iqtidarında ola bilməyəcək siyasi vahid halına salmaq olmuşdur. 210
A. Kantarini Uzun Həsənlə Osmanlı sultanı Fateh II Memed arasında baş verən müharibənin əsas səbəbini Qaraman bəyliyinin Osmanlılar tərəfindən işğal olunması faktı ilə bağlayır 211
. Osmanlı sultanı da müharibəyə ciddi hazırlıq görmüşdü. Xəlil İnalcikin qeyd etdiyi kimi, II Mehmed müharibə ərəfəsində imperatorluğunun çıxara biləcəyi bütün qüvvələri bir araya toplamağa çalışdı 212
. 1472-1473-cü illərin Ağqoyunlu-Osmanlı müharibəsinin şahidi olmuş italiyalı C.M. Anciolelonun məlumatına görə, II Mehmed Uzun Həsənə qarşı müharibəyə 220 minə qədər əsgər [129-130] səfərbər etmişdi
213 . Katerino Zeno və Osmanlı tarixçisi İbn Kamal da ağqoyunlulara qarşı təqribən bu qədər əsgərin səfərbər edildiyini göstərirlər 214
. Türk tarixçilərindən Ə.B. Şapolyo isə bu rəqəmin 100 min olduğunu qeyd edir
215 . 1472-ci ilin baharında Osmanlı Türkiyəsinə qarşı müharibəyə başlamış Ağqoyunlu dövləti müvəfəqqiyyətli döyüş əməliyyatları keçirərək Toqatı, Qeysəriyyəni, Ağsarayı və Ağşehiri zəbt etdi və Qaramana daxil oldu. Lakin əsas qüvvələrdən ayrı düşmüş, Osmanlı qüvvələrindən qat-qat az olan, yorğun Ağqoyunlu süvariləri Beyşehir gölü yaxınlığında ağır məğlubiyyətə uğradılar 216
. Qışın düşməsi ilə əlaqədar olaraq hər iki tərəf əməliyyatı dayandırdı. II Mehmed Uzun Həsənə məktub göndərdi. 1473-cü ilin baharında ona qarşı səfərə çıxacağını bildirdi 217
. Sultan əmin idi ki, artıq Qaraman Osmanlıların əlində olduğuna görə, Ağqoyunlu dövləti və Venetsiya ona qarşı birləşə bilməyəcəkdir. Buna görə də, o, Osmanlı dövlətinin bütün qüvvələrini Ağqoyunlulara qarşı yönəltmək qərarına gəldi. Müzəffər Ərəndil yazır ki, Fateh Sultan Mehmed Osmanlı dövlətinin gələcəyinin Şərqdə baş verəcək böyük bir döyüşdə həll edəcəyinə inanmışdı. 218
verdi. Uzun Həsənin seçdiyi düzgün taktika nəticəsində Ağqoyunlu süvariləri Osmanlı qoşunlarının zərbə qüvvəsini çaşdırdılar, çayın sol sahilinə keçirdilər və sultan II Mehmedi ağır məğlubiyyətə uğratdılar. Şərafəddin Turan qeyd edir ki, qələbəyə ümidini itirmiş Osmanlı sultanı döyüşdən sonra öz zabitlərindən birini barışıq əldə etmək üçün Ağqoyunlu hökmdarının yanına göndərdi. Lakin Uzun Həsən Venetsiya elçisi Katerino Zenoya verdiyi anda sadiq qaldı və II Mehmedin sülh təklifini qəbul etmədi. 219
Osmanlı sultanı öz hərbi qüvvələrini Bayburd istiqamətində geriyə çəkdirdi. 1473-cü ilin 11 avqustunda Ağqoyunlu süvariləri II Mehmedin qoşunlarını Ərzincanla Ərzurum arasındakı Üçağızlı dərəsində qarşıladılar.
Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|