153
“Bununla belə, orda məktubuma cavab verməyi özlərinə
rəva görmədilər, – Yusif Vəzir köksünü ötürdü. – Hələ də sa-
bah nə olacağını bilmirəm”.
“Əminəm ki, Behbud bəy bu məsələyə bir əncam çəkər”,
– Bəhruz bəy ancaq ürək-dirək verməyi bacarırdı.
Əlbəttə, Yusif Vəzir də əmin idi. Hər gün kitabxanaya ge-
dir, başına gələnləri və ətraf aləmi unudub işləyir, yorğun-
arğın evə qayıdanda Behbud bəydən şad xəbər çıxacağı
barədə düşünür, amma gözlədiyi xəbəri almayıb daha da
ümidsizləşir, ya küçələri dolaşır, ya da Qamət Əfəndinin
qəhvəxanasına üz tuturdu. Behbud bəyin yanına bir də
getmək istəmirdi, yəqin, Bəhram bəy də Behbud bəyə bu
barədə nəsə demişdi. Ola bilsin, Behbud bəyin məsələni həll
eləməməklə bağlı ona məlum olmayan bəzi səbəbləri vardı,
amma istədiyi böyük bir şey deyildi – az-çox münasib iş,
Vətənə qayıtmağa icazəydi...
...Amma Behbud bəyi qətlə yetirdilər, bununla da bütün
ümidlərinin üstündən xətt çəkməli oldu. Başqa əli çatası, ünü
yetəsi bir kəs yox idi. Əlbəttə, Nərimanova, Musabəyova, lap
elə xariciyyə komissarı olan Mirzə Davud Hüseynova məktub
yaza bilərdi, Əhməd bəy Ağaoğlunun qayıtmasına razılıq
vermişdilərsə, ona da bu səxavəti göstərərdilər. “Yox, – sonra
öz-özlüyündə qət eləyirdi, – Mirzə Davuda müraciət
eləmərəm, Milli hökumətin yıxılmasının baiskarlarından biri
odur, Mikoyanın oyuncağına çevrilmiş adama ağız açsam,
günah olar, ondansa qürbətdə çürüməyim məsləhətdi”.
...Mənəvi çöküşdən yazı-pozunun hesabına qurtulduğunu
dərk eləyib qurtuluşunu masa arxasında axtarmağı qərara
aldı. Nə vaxtdan bəri beynində dolaşan, epizod-epizod, ob-
raz-obraz formalaşıb sapa düzülən yazının ilk səhifələrini də
həmin günlərdə yazdı. Realnı məktəbdə oxuduğu günlər,
arxası İçərişəhərin qala divarına söykənən binada baş
verənlər, Şəhər Dumasıyla üzbəüz binadakı Müqəddəs Nina
qızlar məktəbinin həyatı, təbii ki, iki gəncin sevgisi
154
təxəyyülündə bütövləşir, həyəcanlandırıcı həyat hekayətinə
çevrilirdi.
Yaxşı ki, gündəlikləri vardı, Şuşada, Bakıda və Aşqabadda
yaşadıqlarını qələmə almışdı, şeirlər yazmış, güllər çəkmişdi.
İndi hər gecə yatağına girəndə çıraq işığında o gündəlikləri
oxuyur, gerçək dünyadan aralanıb on beş il əvvələ qayıdır, ilk
sevgilərini, ilk əzablarını, ilk uğursuzluqlarını xəyalında can-
landırırdı. Sonra o duyğular böyük ümidlərlə qayıtdığı
Cümhuriyyət şəhərində başqa məna kəsb eləyir, qırmızı
vəbanın gətirdiyi fəlakətlə sona çatırdı.
Əlbəttə, Behbud bəyin qətlindən dərhal sonra İstanbulda
qalmaq, hər şeyi gözünün altına alıb Bakıya qayıtmaq, Əli
bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu, ya elə Zeynal bəy
kimi Ankaraya getmək arasında seçim eləyə bilərdi. Amma
indi onu ən çox düşündürən qardaşının taleyiydi. Bədəncə
zəif, həyatın çətinlikləri qarşısında yetərincə köməksiz olan
Mir Abdulla taleyin gərdişilə uzaq Parisdə, yəqin ki, faciəvi
günlər keçirirdi. Ata-anasının, qardaşı Mir Əbülhəsənin
ölümündən, bacıları uzaq Aşqabadda taleyin ümidinə qalan-
dan sonra Mirabdullanın itkisinə tab gətirə bilməzdi.
Düzdü, Parisə üz tutası vəziyyətdə deyildi, cibində hələ də
Milli hökumətin pasportunu gəzdirən adamın Avropaya
asanlıqla buraxılacağına əmin deyildi. Üstəlik, məmləkətilə
bağlı kitabları yazıb bitirmək, nəşr etdirmək, öz missiyasını
tamam-kamal başa çatdırmaq, bəlkə bir qədər də maddi
vəziyyətini düzəltmək istəyirdi.
Behbud bəyin qətlindən sarsılmış Bəhram bəy, az qala,
ümidlərini itirməyə başlamışdı: İstanbul darülfünunda oxu-
yan tələbələrin acınacaqlı vəziyyəti ona ağır təsir eləmişdi.
Tətil günlərində limanda, meyxanada, qəhvəxanada, çarşıda
qismətlərinə düşən işləri görüb təhsil haqqını, gündəlik ehti-
yaclarını ödəməyə çalışan cavanları bu girdabdan qurtarmaq
barədə düşünürdü. Burda olan cəmi doqquz nəfərdən yalnız
beş nəfərini tapa bilmişdi, qalanları, ola bilsin, nə yollasa, Ba-
155
kıya qayıtmış, ya da Ankaraya üz tutmuşdular. Romada,
Parisdə, Berlində, Vyanada da eyni vəziyyətlə üzləşəcəyinə
şübhə eləmirdi.
...Bəzən gecələr yuxusunda Bakıya qayıtdığını görürdü.
Qatar dayanan kimi, meşin gödəkcəli, meşin kepkalı, beli ma-
uzerli adamlar onu həbs eləyir, elə vağzaldaca səsiz-sovsuz
güllələyirdilər; güllələrin ağrısını hiss eləmirdi, amma qanın
bədənində açılan deşiklərdən necə fışqırdığını görürdü;
həmin məqamda nəsə deyirdi, səhər oyananda o sözləri xatır-
lamasa da duyurdu ki, dedikləri çox vacibdi...
Sonra həmin duyğu bütün günü canından əl çəkmirdi...
Hey ona elə gəlirdi ki, bədəni güllələrdən deşik-deşikdi...
156
X FƏSİL
AVROPADA... ADA
Lev Nussumbaum
Roma, Paris, Hamburq
May-sentyabr 1921-ci il
Yox, Leo Romanı bəyənmədi...
Konstantinopolda keçirdiyi günləri hələ də unuda bilmir-
di. Əzəmətli məbədlər, camilər, saraylar, Boğaz mənzərəsi
burda yox idi...
Daha doğrusu, saraylar, kilsələr, qədim Romanın qalıqları
vardı, amma nədənsə bütün bunlar ona yad idi, oğlanı vəcdə
gətirmir, həyəcanlandırmırdı. Belə çıxırdı ki, Leo ruhu və
duyğuları etibarilə daha çox Şərq adamıdı: get-gedə düşün-
cəsində möhkəmlənən bu fikrin həqiqətinə özü də təəccüb-
ləndi.
Mindikləri gəmi elə “Kleopotra” kimi dövrün mənzərəsini
daşıyırdı: əksəriyyəti müxtəlif geyimli, dilli, temperamentli
mühacirlər idi, Konstantinopolda axtardıqları xoşbəxtliyi
tapa bilməmişdilər, indi onu Avropada yaxalamağa gedirdilər.
İkinci dərəcəli kayutda yerləşən nussimbaumlar və frau Şulte
Dostları ilə paylaş: |