Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
547 deyil, deməli, bura gəlməkdə, yazıb-dinləməkdə başqa məqsədi ola, yəni hansı ölkəyəsə məlumat ötürə bilər; xəstə yazmaq istəyirsə, qoy əllə yazsın. Əsəd bəysə yazırdı. “Raşer” nəşriyyatıyla bağladığı müqaviləyə görə yazdığı “Qızıl” əsərini yarımçıq qoyub “Sevgidən bixəbər kişi”ni – avtobioqrafiyasını qələmə alırdı. Bu yazının janrı-filanı yox idi: ağrılarını unutmaq, yaxınlaşan ölüm xofundan qaçmaq məqsədilə artıq ayağı kimi xəstə olan şüurunun diktə elədiklərini kağıza köçürürdü. Yazdıqları qı- rıq-qırıq xatirələrdən, yaşadığı ömrə hər hansı düzən-məna vermək cəhdindən ibarətiydi. Göy mürəkkəblə lap xırda hərflərlə qeyd dəftərçələrinə köçürdükləri lap bitib- tükənməyən ölümqabağı vəsiyyətə oxşayırdı...
***
Ağrılar aman verəndə kiçik xiyabanda oturub şəhərin və dənizin mənzərəsinə baxırdı. Bütün gördüklərində Bakını qəribə tərzdə xatırladan nəsə vardı: La Qalli adası, Narginə oxşayır, üzüaşağı dənizə enən küçələr, yastıdam evlər Çəmbərəkənd, Dağlı məhəllələri səmtini andırırdı. Bütün bunları duyanda kövrəlir, ömrün keçib-getdiyindən əzab çəkirdi... Hərdən bəxti gətirən vaxtlar da olurdu... Arabir Stefanla Doroteya gəlir, siyasi və ədəbi aləmdəki yeniliklərdən danışır, konyakla bir neçə saatlığa əzablarını yüngülləşdirir, az da olsa, pul verirdilər... Bir dəfə də Almaniyada olanda tanıdığı Armin Veqner gəlmişdi. Qatı ermənipərəst, “Daşnaksütyun”un gizli və eti- barlı silahı olan Armin Teofil Veqner vaxtilə Mesopotamiya- da, general fon der Holtsun ordusunun sanitar hissəsində qulluq eləmiş, sonra hərbi müxbir kimi Anadoluya getmiş, aclıqdan və xəstəlikdən tələf olan ermənilərin şəkillərini çəkib
prezidenti Vudro Vilsona açıq məktub yazmış, Almaniyada 548 təbliğatla məşğul olmuş, Tələt Paşanın qətli üzrə məhkəmənin stenoqramına ön söz yazıb çap etdirmişdi. Sonralar ermənilər barədə məqalələr, oçerklər, hekayələr qələmə alıb “humanist yazıçı” kimi tanınmışdı. Nasional-sosialistlər hakimiyyətə gələndən sonra da Fürerə açıq məktubla müraciət eləyib yəhudilərin müdafiəsinə qalxandan sonra təqiblərdən yaxası- nı qurtarıb Londonda məskən salmışdı. “Yəhudi Vyana jurna- listi, – bir vaxtlar Armin onun haqqında yazmışdı, – xarakterik tipli ədəbi kələkbaz, istedadlı, lakin məsuliyyətsizdi, çünki həmişə bir kitabdan dörd-beş kitab dezəldib, onlara müxtəlif adlar verib təkrar-təkrar satışa çıxarır”. İndi Əsəd bəy bunu qonağına xatırlatmadı: ya unutmuş- du, ya da bir neçə saatlığa da olsa, əzablarını yüngülləşdirən adamın xətrinə dəymək istəmədi. Bir neçə qədəh fransız konyakı içib Almaniyadakı vəziyyətdən danışıb, ötən günləri yada salıb xeyli qüssələndilər. Veqner bundan sonra tez-tez baş çəkəcəyini deyib, yardımını masanın üstünə qo- yub getdi... Günlərin birində köhnə tanışı Corc Silvestr Virek gəldi, onu belə görüb çox məyus oldu, amma əlindən bir qədər pul verməkdən, Amerikaya qayıdandan sonra yenə kömək göndərəcəyini vəd eləməkdən başqa bir şey gəlmədi. Dediyinə görə, Valter Merinqlə Nyu-yorkda rastlaşmışdı: Valter Vyanada həbs olunubmuş, necə olubsa, qaça bilib, Fransaya, ordan Martinikiyə, nəhayət, Amerikaya gedib çıxıb, hələ ki, onun himayəsində yaşayır... Sonra Herhardt Hauptman baş çəkdi: Əsəd bəy həyəcanından, az qala, ağlını itirmişdi: Nobel mükafatı laure- atı, məşhur şair-dramaturq onu yada salıb! Virek ona məktub yazıb dostuna qayğı göstərməyi xahiş eləyibmiş. Hauptman da yardımını əsirgəmədi, üstəlik, Rapalloya, Pima Andreaya teleqram vurdu ki, dostu ağır vəziyyətdədi... Ardınca daha bir Nobel mükafatçısı, Batler Yeyts təşrif bu- yurdu: əlbəttə, Əsəd bəyin kitablarından bir neçəsini oxuyub, 549 onun xəstələnməsinə təəssüflənir, amma bir qədər maddi yardımdan başqa nəsə eləmək iqtidarında deyil... Bu şəhərcikdə məskən salmış alman kübarlarından Eliza- bet Kastonye də Əsəd bəyi yoluxdu: Vyanaya qayıdır, bəlkə Əsəd bəyin bir istəyi var? Əlbəttə, istəyi var: ona Vyanadan frak, şalvar, ağ köynək, kəpənək qalstuk göndərsin, buna görə minnətdar olar. Xanım Kastonye ölüm ayağında olan xəstənin arzusuna heyrətlənsə də, mərhəmətlə gülümsə mək- dən başqa bir əlac görmədi. Sədaqətli dostu Ömər-Polf Ehrenfels ünvanını hardansa tapıb məktub yazmışdı: çətinliklə də olsa, Macarıstandan, Yuqoslaviyadan keçib Misirə yollanmış, ordansa gedib Kəraçiyə çıxmış, Muhamməd Əsədlə görüşmüşdü; indi Heydərabaddaydı, universitetdə dərs deyirdi. Ömər-Rolf Heydərabadı elə müfəssəl təsvir eləmişdi ki, Əsəd bəy özünü, az qala, orda hesab eləyib təəssüfləndi: nahaq dostunun sözünə baxmadı, bəlkə də qurtuluşunu Şərqdə axtarsaydı, daha məntiqli olardı... Bir müddət sonra sədaqətli Pima Andreadan pul və məktub aldı: dostu onun xəstəliyinə təəssüflənir, vaxt tapan kimi - lap yaxın müddətdə Pozitanoya gələcəyini vəd eləyirdi... Xeyirxahlarının verdikləri məbləğ bir neçə ay ərzində xərclənib qurtardı; ev kirayəsi, az qala, hər gün yerli əczaçıdan aldırdığı morfinin pulu, qulluqçunun haqqı, gündəlik yeməyi... olan-qalanını silib-süpürüb apardı, təzədən borclar üst-üstə qalanmağa başladı. Kapitan Pattisonun qulluqçusu, həm də ona xidmət eləyən Fioravante Rispolini tez-tez dilə tutmalı olurdu: “Covanni, bəlkə əczaçının yanına qaçasan? – Ağrıları baş- layanda Əsəd bəy mülayim səslə dillənirdi. – Bax gör, ola bil- sin, bir az morfi verdi. İncimirsən ki?” Oğlan əczaçıdan alacağı cavabı əvvəlcədən bilirdi: “Qoy gəbərsin! Ona dərman verməkdən bezdim, pulunu da ödəyə bilmir!” Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|