Niftullayev Vaqif Sahibkarlığın əsasları ‘Zaman nəşriyyatı’

İnnovasiya sahibkarlığı

§ 1. İnnovasiya sahibkarlığının ümumi qaydaları

İqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsi ilə əlaqədar yeniliklərdən geniş miqyasda istifadənin əhəmiyyəti də artır. Bu baxımdan i q t i s a d i ədəbiyyatlarda sahibkarlığın iki əsas forması fərqləndirilir:

• 
  birincisi, yeniliklərin yaradılması və onun iqtisadi cəhətdən real- Iti'idırılması (innovasiya sahibkarlığı);
  
• 
  xalis bazar sahibkarlığı (geniş mənada marketinq fəaliyyəti).
  

Sahibkarlıq öz mahiyyətini, demək olar ki, tam mənası ile yeniliklərin meydana çıxmasında tapır. Sahibkarlıq fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi əvvəllər yeni yaradılan istehsal faktorları- ıım kombinələşdirilməsi (yeni istehsal funksiyaları) ilə müşayiət olunmuşdur.

Rəqabətin ən mühüm üstünlüyü olan elmi və intellektual məhsulun inkişaf səviyyəsi (patentlər, Nou-Haular, informasiyalar) iqtisadi pı.ıktikada çox zəif istifadə olunur. MDB-nin iqtisadçı alimlərindon əkin D. Kuzin dünya bazarında postososialist ölkələrinin əsas məhsul nəvlərinin rəqabət qabiliyyətini təhlil edərək göstərmişdir ki, praktik əkil aq bütün sahələrdə məhsulun rəqabət qabiliyyəti xaricilərlə, daha (ləğrusu, inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə aşağı olmuşdur. Daxili və (lıınya bazarında əmtəələrin rəqabət aparmaq imkanları aşağı qiymətli u'sıırsların və ekstensiv artım faktorlarının üstünlüklərinin olmaması .əlmbindən kəskin olaraq məhdudlaşmışdır.

1 loləlik postsosialist iqtisadiyyatında innovasiya ilə bağlı sahib-

k. ııİKi fəaliyyətinin həyata keçirilməsinin təsərrüfat subyektləri çox ,ı/ılır. Qeyd etmək lazımdır ki, vəziyyəti mürəkkəbləşdirən cəhətlər- ılmı biri də uzun illər resursların məcburi qaydada yenidən bölüşdürül- III.)si və mərkəzləşdirilməsi ilə bağlıdır. Bu isə təsərrüfatın innovasi- v.ı sisteminə keçirilməsinin və onun mənimsənilməsinin mürəkkəbli- vmı .xarakterizə edir.

İstehsalın məhdudluğu şəraitində sahibkarın bu formasının həyata İM'çıı ilməsini zəruri edir. Həm də istehsalın artımı yolu ilə təmin edi- ka (,)eyd etmək lazımdır ki, istehsalın inkişafının hərəkətverici motiv-

l. aı praktik olaraq dondurulmuşdur. Bu isə bir tərəfdən iqtisadi böhran ı n ı k ı v a m etməsi, inkişafın qeyri-müəyyənliyi, digər tərəfdən isə qo- M i l ı ı ı ı ı ş vəsaitlərin səmərəliliyinin aşağı düşməsi ilə bağlıdır. İqtisa- ı l ı \ s a t ı n və məhsul istehsalının ümumi vəziyyəti innovasiya sahibkarl ı ğ ı n ı n inkişafına təsir edir.

İnnovasiya sferasında iqtisadi iqlimin dəyişməsini müəyyən edən 1111111^11111 formalaşması zəruridir. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir:

92

1. 
   Bazar iqtisadiyyatı şəraitində istehlakçılann (alıcıların) gələcək
   

ehtiyac və tələbatının qiymətləndirilməsinə olan maraqlann yüksəldilməsi.

2. 
   Təklif olunan məhsullardan və onların biznesinin formalaşması texnikasından istifadəyə kömək etməklə istehlakçılarla ən sıx əlaqədə işləməyin zəruriliyi.
   
3. 
   İqtisadi nəticələrin əldə edilməsinə qədər yeniliklərin əvvəlcədən yoxlanılmasının həyata keçirilməsi. Müasir şəraitdə yeniliklər prosesinin kommersiyalaşdıniması nəzərəçarpacaq dərəcədə güclənir və bu sahədə sahibkarlıq fəaliyyətinin tempi və miqyası dəyişir.
   

İstehsal prosesindən innovasiya prosesinin fərqləri aşağıdakılarla xarakterizə olunur:

• 
  məqsədə nail olmaq yollarının qeyri-müəyyənliyi və çoxsaylılığı, həmçinin yüksək risklər tələb etməsi;
  
• 
  sistemin tərkib elementlərinin planlaşdırılmasının və proqnoz qiymətlərinin aparılmasının mümkünlüyü;
  
• 
  mövcud iqtisadi münasibətlər və innovasiya prosesinin iştirakçılarının mənafeləri ilə bağlı sferada ziddiyyətlərin aradan qaldırılmasının zəruriliyi.
  

Məhz bu xüsusiyyətlər sahibkarlıq fəaliyyətində zəif nəzərə alınır ki, bu da innovasiya mədəniyyətini kəskin olaraq aşağı salır.

Problemin mürəkkəbliyini xarakterizə edən cəhət bir də ondan ibarətdir ki, istehsalın miqyasında elmi nəticələrin toplanması innovasiya prosesinə avtomatik olaraq təsir etmir. İnnovasiya prosesi ilə bağlı məlumatların verilməsində əlavə və vasitəçi sistemdən istifadə olunur. Mahiyyət etibarı ilə bu sistem əmtəə bazarının tərkibinə daxil olan yenilikləri özündə əks etdirir. Yeniliklərin bazarı qeyri-müəyyən şəraitdə formalaşır. Bu da innovasiya prosesinin xarakterindən və bazar iştirakçılarının spesifik qarşılıqlı münasibətləri mühitindən meydana çıxır.

Yeniliklər bazarının formalaşması bilavasitə innovasiya sferasında sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafı ilə əlaqədardır. Bu prosesin başlanğıcında sahibkarların xeyrinə istehsalın idarə edilməsindən imtina olunur. Bu zaman həm də təsərrüfatlann yeni bazar münasibətləri şəraitinə uyğun adaptasiyası prosesi də həyata keçirilir. Nəhayət, innovasiya prosesini həyata keçirən bazarın müstəqil və fəal subyektləri formalaşır. Bu da mahiyyət etiban ilə fasiləsiz olaraq yeniliklərin axtarılmasından və istehsalın diversifıkasiyasından ibarətdir. Bu prosesə əhəmiyyətli həcmdə maliyyə kapitalı və intellektual potensial da cəlb olunur.