Nigmatov X

 
Muallif 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

8 
I. 
ELEKTRON HISOBLASH MASHINALAR VA KOMPYUTERLAR 
TO’G’RISIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 
XX asrning o‘rtalaridan boshlab tez rivojlangan elektron hisoblash 
mashinalarning geometrik o‘lchamlari bugungi kunga kelib 1000-10000 kichirayb 
ketdi. Ularning ishlash tezligi esa 10 000 000 barobarga ko‘tarilib ketti. Masalan, 
hozirgi vaqtdagi shahsiy kompyuterning imkoniyatiga to‘g‘ri keladigan usha 
vaqtdagi EHMning geometrik o‘lchami bilan taqqoslaydigan bo‘lasa, usha vaqtdagi 
EHMning geometrik o‘lchami 2 auditoriyani egallaydigan xajmda bo‘lar edi.
Bugungi kunda nanotexnoligiyalar paydo bo‘lgandan keyin, EHMlarning 
xajmi bundanda kichirayib bormoqda va EHM degan tushuncha ham ikkinchi 
planga o‘tib ketmoqda.
Hozirgi yoshlarga: “EHM - bu nima?” - desangiz tushunmasligi ham mumkin. 
Lekin shahsiy kompyuter, planshet yoki uyali telefon nima ekanligini yaxshi 
biladilar. Sababi bu qurilmalar xayotimiznig har bir jabxadariga kirib ketgan. 
Shuning uchun shuni anglab olishimiz kerakki har bir yuqorida keltirilgan 
kurilmalarning negizida EHMlarnig ishlash printsiplari yotipti.
Shaxsiy kompyuterlar (ShK) — xammaboplik va qo‘llashda universallik 
talablarini qoniqtiruvchi, bir kishi foydalanadigan mikro EHMlardir.
Shaxsiy kompyuterlar hammaboplik va universallik talablarini qoniqtirish 
uchun quyidagi hususiyatlarga ega bo‘lishi lozim: 
• 
Individual xaridor uchun mos keladigan narxlarda; 
• 
Atrof-muhit sharoitlariga maxsus talablarsiz foydalanish avtonomligi;
ЭҲ
М
Шаҳсий 
компьют
ер
Laptop,
Нутбук 
Планшет, 
iPad
Уяли 
телефон, 
iPhone,
Смартфо
н
ва бошқа 
қурилмалар

---

9 
• 
Tuzilishining boshqarish, fan, ta’lim, turmush sohalarida turli ko‘rinishda 
qo‘llanishlarga moslashuvchanligi; 
• 
Foydalanuvchining mahsus, kasbiy tayyorgarliksiz ishlash imkoniyatini 
beruvchi operatsion sistemalar va boshqa «do‘stona» dasturiy ta’minotlar; 
• 
Ishlashning yuqori darajada ishonchliligi (buzilmasdan 5000 soatdan ortiq 
ishlashi). 
Ma’lumotlarni qayta ishlash bilan bog‘liq biror masalani yangi axborot 
texnologiyasi doirasida samarali bajarish uchun qo‘llaniladigan kompyuterning 
imkoniyatlarini bilish lozim. Ushbu imkoniyat xaqidagi bilimlar kompyuterning 
konfiguratsiyasi tushunchasini tashkil etadi. 
Leptop (Laptop - ingliz tilida tizzadagi kompyuter) turidagi portativ 
kompyuterlar «diplomat» xajmidagi kichik chemodanchalar ko‘rinishida 
tayyorlanadi. Ularning og‘irligi odatda 5—10 kg atrofida bo‘ladi. Apparat va 
dasturiy ta’minot ularning eng yaxshi ko‘chmas ShKlar bilan muvaffaqiyatli 
raqobatlashishiga imkon beradi. 
Noutbuk (Note Book) stolda foydalaniladigan ShKlarning barcha vazifalarini 
bajara oladi. O‘z xususiyatlariga ko‘ra ko‘p jixatdan leptopga mos keladi, faqat 
o‘lchami va bir qator kichik hajmdagi operativ va diskli xotirasi bilan farqlanadigan 
kompyuterdir. 
Zamonaviy leptop va noutbuklarning ko‘pgina modellari aloqa kanaliga va 
shunga muvofiq hisoblash tarmog‘iga ulanish uchun ichki modemga ega bo‘lib 
internet aloqani erkin ta’minlaydi va Bluetooth i Wi-Fi qurilmalarga ega.
Elektron kotiblar (PDA-Personal Digital Assistent, ularni ba’zan Hand Help
qo‘l yordamchisi deb atashadi) cho‘ntak kompyuteri shakliga ega (og‘irligi 0,5 kg 
dan ortiq emas), biroq Palmtop ga nisbatan keng funktsional imkoniyatlarga ega 
(xususan: nomlar, manzilgohlar va telefon raqamlarini saqlovchi elektron 
ma’lumotnomalar, kun tartibi va uchrashuvlar, joriy ishlar ro‘yxatlari, xarajat 
yozuvlari va boshqalar hakidagi axborotni tashkil qilishga 
yo‘naltirilgan apparat va maxsus dasturiy ta’minot), maxsus 
matnli, ba’zan esa grafik muharrirlik, elektron jadvallar 
tayyorlaydi. 
Ko‘pgina elektron kotiblar modemlarga ega va 
boshqa ShKlar bilan axborot almashishi mumkin. Hisoblash 
tarmog‘iga ulanganda esa elektron pochta va fakslarni olish 
hamda jo‘natish mumkin. Ulardan ba’zilari hatto avtomatik 
raqam teruvchilarga ega. Elektron kotiblarning yangi 
modemlari boshqa kompyuter qurilmalari bilan masofadan simsiz axborot almashish 
uchun radiomodem va infraqizil portlar bilan jixozlangan. 

---

10 
Elektron yozuv daftarchalari (organizer — organayzerlar) ixcham 
kompyuterlarning «eng yengil sinfi»ga kiradi (bu sinfga ulardan tashqari 
kalkulyatorlar, elektron tarjimonlar va boshqalar kiradi); ularning og‘irligi 200 
grammdan oshmaydi. Organayzerlar foydalanuvchi tomonidan dasturlashtirilmaydi, 
biroq sig‘imli xotiraga ega. Unga zarur axborotni yozish va uning yordamida maxsus 
matnni tahrir qilish, ish xatlari, bitim, shartnomalar matnlari, kun tartibi va ish 
uchrashuvlariga tegishli matnlar saqlanishi mumkin. 
Kompyuterlar asosiy qurilmalardan tashqari bir qator atrof qurilmalari ham 
mavjud. Ularning ba’zilari bilan tanishib chiqamiz.