Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti

II.BOB.ROSSIYA TA’LIM TIZIMIDA PSIXOLOGIK XIZMATNI RIVOJLANTIRISHNING O’ZIGA XOS JIHATLARI.
2.1.Rossiya ta’lim tizimida psixologik xizmatni rivojlantirishning asosiy faoliyati, vazifalari hamda o’ziga xos ustuvor yo’nalishlari.
Rossiya ta’lim tizimida psixologik xizmatni rivojlantirishning asosiy faoliyatining maqsadi har bir bola uchun munosib hayot istiqbolini shakllantirish, uning ta'lim olishi, tarbiyalanishi va ijtimoiylashuvi, o'zini o'zi yuqori darajada anglashi uchun zarur bo’lgan chora tadbirlarni Rossiya Federatsiyasining ta'lim tizimida samarali psixologik xizmatni yaratishdan iborat. Bunday jarayonni tashkil etish jtimoiy ijobiy faoliyatni yuzaga keltiradi.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi dolzarb muammolarni hal qilish kerak:
-Ta'limda psixologik xizmatlar uchun federal makonning birligini ta'minlash (huquqiy tomonlama, ilmiy, uslubiy va tashkiliy) yashash joyidan qat'i nazar, barcha toifadagi bolalarga psixologik-pedagogik yordam mavjudligini ta'minlash.
-Barcha toifadagi bolalarga (xavf ostidagi bolalardan tortib barcha iqtidorli bolalargacha) psixologik-pedagogik yordam ko'rsatish sifati va to'liqligini ta'minlash mutaxassislar tayyorlash sifatini ta’minlash, shuningdek, yaratish psixologik xizmat mutaxassislari sifatini baholash tizimlari.
-Psixologik-pedagogik yordam sifatini boshqarishni ta'minlash va faoliyat samaradorligini baholash mezonlarini aniqlash hamda ta'lim tizimida psixologik xizmatni yaxshilash.
-Ta'lim tizimida psixologik xizmat manfatlarini ko'zlab ilmiy tadqiqotlar olib boorish.
-Tashkilotlar bilan o'zaro hamkorlikni ta'minlash.
-Maktabgacha ta’lim, maktab, kasb hunar kollejlar ta'lim tizimida psixologik xizmat vositalarining (diagnostika, tuzatish dasturlari va boshqalar) sifatini ta'minlash.
Psixologik xizmat ko'rsatishnng standartlarini ishlab chiqish va ularning tartibi ham ayni Rossiyada psixologik xizmatning o’ziga xosslgini anglatadi.Ta'lim tizimi zamonaviy jamiyat makonida mavjud bo'lib, uning ijtimoiy-madaniy tarkibiy qismini ifodalaydi, avlodlarni shakllantiradi, ularning ongi, qadriyatlari va xulq-atvorining u yoki bu yo'nalishini belgilaydi. Zamonaviy ta'lim tizimida psixologik xizmat zarur tarkibiy qismga aylanib bormoqda va nisbatan yaqinda paydo bo'lgan yangi amaliy pedagogik-psixolog (yoki amaliy psixolog) ixtisosligi keng tarqalmoqda. Psixologning ishi ijtimoiy ahamiyatga ega kasbiy faoliyatning yangi shakli bo'lib, jamiyat ehtiyojlari bilan hayotga tatbiq etiladi, uning yangi ijtimoiy voqeliklari mamlakatning yosh avlodining ijodiy va axloqiy salohiyatini rivojlantirishga qo'yiladigan talablarni oshiradi. Psixologlar bolalar bog'chalarida, umumta'lim maktablari va maktab-internatlarda, litsey va maxsus maktablarda, gimnaziyalarda, kollejlarda, , boshlang'ich va o'rta kasb-hunar va oliy ta'lim tizimida, turli profildagi PMPKda psixologik xizmat ko’rsatish: reabilitatsiya, tuzatish, rivojlanish faoliyati bolalar, o'smirlar va qiz yigitlarga boshqa tibbiy-psixologik va pedagogik yordam berishadi.
Psixologik xizmatning faoliyati ta'lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillarini amalga oshirishga qaratilgan bo'lib, ular inson hayoti va sog'lig'ining umuminsoniy qadriyatlari, erkin shaxs rivojlanishi, ta'limning hamma uchun ochiqligi va ta'limning bolalar va maktab o'quvchilarining yoshga bog'liq rivojlanishi vazifalariga muvofiqligi. Mumkin bo'lgan xavflarni o'z vaqtida baholamaslik va maktabgacha va maktabgacha yoshdagi bolalik, o'smirlik, erta yoshlik davrida yuzaga keladigan bolaning rivojlanishi va tarbiyasidagi muammolarning oldini olish kelajakda tuzatib bo'lmaydigan yo'qotishlarga olib keladi va bir qator salbiy ijtimoiy oqibatlarda namoyon bo'ladi. Ksenofobiya hodisalari, mustaqillikning yo'qligi, tashabbusning etishmasligi, jinoiy yoki qaram xatti-harakatlarning paydo bo'lishi , bag'rikenglik yo'qligi, hayotga ijodiy munosabat va boshqalar. Psixologik xizmatning asosiy maqsadi - ta'lim jarayonining barcha ishtirokchilarining psixologik salomatligi. Psixologik salomatlik nafaqat ruhiy salomatlik, uning asosi ontogenezning barcha bosqichlarida shaxsning to'liq aqliy rivojlanishi, balki shaxsning ma'naviy va axloqiy rivojlanishini ham o'z ichiga oladi.
Asosiy maqsadga erishishning asosiy vositasi ta'lim muassasasida har bir bolaning aqliy va shaxsiy rivojlanishini ta'minlaydigan psixologik sharoitlarni yaratish va ularga rioya qilishdir. Psixologik ta'lim xizmati faoliyatining asosiy yo'nalishlari: ta'lim jarayoni ishtirokchilarining yoshi, psixologik va jinsi xususiyatlarini hisobga olgan holda shaxsning intellektual va axloqiy rivojlanishini samarali ta'minlash, ta'limning barcha darajalarini ta'lim maydoniga integratsiyalashuvi: shaxsiy, madaniy, ijtimoiy va kasbiy rivojlanish yo'nalishlari. Rossiyada pixologik xizmatning asosiy vazifalarining o’ziga xos jihatlariga quydagilar kiradi kiradi:
-Umumiy, o'rta kasb-hunar va oliy ta'limning turli tip va tizimlaridagi ta'lim muassasalarida ta'lim jarayoni sub'ektlarining ijobiy ijtimoiy rivojlanish holatini shakllantirish va tashkil etish.
-Bolalar, o'smirlar va yoshlarning har bir yosh bosqichida shaxsiy va intellektual rivojlanishiga ko'maklashish, ularning o'z-o'zini tarbiyalash va o'z-o'zini rivojlantirishga bo'lgan ehtiyoji va qobiliyatini rivojlantirish. -Ta’lim muassasalarida ijtimoiy-psixologik muhitni uyg‘unlashtirishga ko‘maklashish;
-Uzluksiz ta’lim jarayonida bosqichdan bosqichga o‘tishda psixologik-pedagogik uzluksizlik uchun sharoit yaratishga tayyorgarlik; -Ta'lim dasturlarini ularning mazmuni va kognitiv qobiliyatlarini o'zlashtirish usullarini, bolalar va o'quvchilarning yoshga bog'liq shaxsiy xususiyatlarini, ularning ijtimoiy, kasbiy va hayotiy o'zini o'zi belgilash istiqbollarini o'zaro bog'lash uchun psixologik-pedagogik tahlil qilish. -Ta'lim jarayonining har bir ishtirokchisiga ularning xususiyatlarini psixologik-pedagogik o'rganish asosida individual yondashuvni ta'minlash.
-Nafaqat o'qituvchiga bolalar va maktab o'quvchilarining individual xususiyatlarini tushunishda, balki o'quvchilarning o'zini, istaklarini, imkoniyatlarini, harakatlari, munosabatlarini tushunish qobiliyatiga yordam berish.
-Bolalar, o'smirlar, talabalarning shaxsiy, ijtimoiy va kognitiv rivojlanishidagi qiyinchiliklarning turli xil psixologik sabablarini oldini olish, aniqlash va bartaraf etish
-Turli yoshdagi bolalarga ham, ularning ota-onalariga, o'qituvchilarga va o'qituvchilarga o'z vaqtida psixologik yordam ko'rsatish.
- O'qituvchilar (pedagoglar,murabbiylar) va ota-onalar o'rtasida madaniy hamkorlikni boshlash va mustahkamlash.
-O'sib borayotgan shaxsning normal rivojlanishining zarur sharti sifatida pedagogik kengashlar, uslubiy birlashmalar ishida doimiy ishtirok etish ma'ruzalar o'qish, o'qituvchilar va ota-onalar uchun individual va guruh maslahatlarini o’tqazish hamda o‘qituvchilar, tarbiyachilar, ta’lim muassasalari ma’muriyatining yoshlari pedagogik, ijtimoiy psixologiya yo‘nalishlari bo‘yicha, ta’lim jarayonining barcha sub’ektlarini shaxsning psixologik savodxonligi va psixologik madaniyati bilan tanishtirish zarur. Pixologik xizmat ko’rsatishning asosiy faoliyati psixologik ta'lim, psixologik profilaktika, psixologik maslahat, psixologik diagnostika, psixologik tuzatish, psixologik moslashuvini ta’minlashdan iborat. Reabilitatsiya har qanday aniq vaziyatda u ishlayotgan muassasaning hal qiladigan muommosiga qarab har bir ish turi asosiy bo'lishi mumkin. Psixologik ta'lim o'qituvchilar va ota-onalarning psixologik bilimlari va psixologik madaniyati darajasini oshirish, psixologik xizmatlarga so'rovlarni shakllantirish va talabalarga paydo bo'lgan psixologik muammolarni hal qilish imkoniyatlari haqida ma'lumot berishi nazarda tutiladi. So'nggi psixologik tadqiqotlar natijalarini ommalashtirishga qaratilgan. Psixologik ta'lim shakllari juda xilma-xil bo'lishi mumkin: ma'ruzalar, suhbatlar, seminarlar, ko'rgazmalar, adabiyotlar tanlash va boshqalar. Psixologik bilimlar hayotiy muammolarni hal qilish vositasi sifatida, bolalarni o'qitish va tarbiyalashning o'ziga xos muammolari sifatida berilsa, ularda psixologik ta'limning ta'siri ortadi. Maktabgacha va maktabgacha yoshdagi bolalik, o'smirlik va erta o'smirlikning barcha bosqichlarida o'sib borayotgan shaxsning psixologik salomatligi va farovonligini rivojlantirishga qaratilgan psixologik profilaktika shaxsning rivojlanishi va shaxslararo munosabatlardagi yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarning oldini olish hisoblanadi. Psixologik xizmat ko’rsatishda ta'lim jarayonining ishtirokchilariga psixologik profilaktika psixolog, o'qituvchilar va ba'zi hollarda bir qator boshqa mutaxassislarning birgalikdagi ishini talab qiladi. Psixologik profilaktika har bir yosh bosqichining rivojlanish vazifalarini hisobga olgan holda turli yoshdagi bolalar uchun rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish va ushbu dasturni amaliyotda amalga oshirilishi mumkin bo’adi. Psixolog ta'lim muassasalarida o'qiyotgan va tarbiyalanayotgan bolalarning aqliy rivojlanish dinamikasini nazorat qilishda kechikish yoki orqada qolish xavfi bo'lgan bolalarni o'z vaqtida aniqlaydi. Psixolog ularning rivojlanish imkoniyatlarini oshirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqish uchun turli xil ta'lim va ta'lim tizimlarining rivojlanish ta'sirini qiyosiy tahlil qiladi.