Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiyot fanlar fakulteti

8. 
Murakkab efirlarning hosil bo’lishi.
 
Karbon kislotalarga spirtlarning ta’siri natijasida murakkab efirlar 
hosil bo’ladi: 
Karbon kislotalarning murakkab efirlari – kislotalarning angidridlari, yoki 
xlorangidridlariga spirt ta’sir ettirib olinadi; 
Bundan tashqari, efirlar organik kislotalarning tuzlariga 
galoidalkillar ta’sir ettirib ham olinadi: 
Murakkab efirlar metal organik birikmalar yordamida aldegid, keton 
va spirtlarni olishda ishlatiladi. 
Etilatsetat va izoamilatsetat sanoatda erituvchi sifatida ishlatiladi; 
Tabiiy murakkab efirlarni imitatsiya qiluvchi sintetik efirlar ham 
olingan: izoamilatsetat – nok essentsiyasi, etil-n-butirat – ananas 
essentsiatsiyasi, izoamilizovalerat – olma essentsiyasi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

21 
 2.4. Bir asosli to’yingan karbon kislotalarning qo’llanilishi va tabiatda 
uchrashi: 
 
Karbon kislotalarning bir qanchasi sanoatdda qo’llanilib kelinmoqda. 
Shulardan hozir chumoli va sirka kislotasi bilan tanishi chiqamiz: 
Chumoli kislota kimyo sanoatida organik moddalarni sintez qilishda 
qaytaruvchi sifatida, shuningdek, oksalat kislota olish uchun oziq-ovqat sanoatida-
dezinfeksiyalovchi va konservalovchi vosita sifatida; to’qimachilik sanoatida-
gazlamalarni bo’yashda, tibbiyotda-bod kasalligini davolashda ishlatiladi. Keyingi 
yillarda chumoli kislotasining hosilasi dimetilformamid (H−CON(CH
3
)
2
)
sanoatining turli sohalarida, ayniqsa, sintetik tolalar olishda eng yaxshi erituvchi 
sifatida ishlatilmoqda.
Dimetilformamid-rangsiz qo’lansa hidli suyuqlik, qaynash harorati 153
0 
C. 
Chumoli kislotasining murakkab efirlari erituvchi va xushbo’y moddalar 
sifatida ishlatiladi. 
Sirka kislota turli-tuman maqsadlarda ishlatiladi. U bo’yoqlar (masalan, 
vis(II) atsetat, indigo), dorilar (masalan, CH
3
COOPb(OH), aspirin), murakkab 
efirlar, sirka angidirid, monoxlorsirka kislota va hokazolar sintez qilish uchun 
zarur. Uning ko’p miqdori atsetat tola, yonmaydigan kinoplyonkalar, 
ultirabinafsha nurlarni o’tkazadigan organik shishalar ishlab chiqarishga 
sarflanadi. Uning tuzlari-atsetatlar keng qo’llaniladi. (CH
3
COO)
2
Pb va 
(CH
3
COO)
3 
Al moddalari matolarni bo’yashda tezob (bo’yoqni mahkam tutib 
turaqdigan modda), (CH
3
COO)
2 
Cu o’simlik zararkunandalariga qarshi kurashda, 
3-9% li sirka kislotaning suvdagi eritmasi ta’m beruvchi va konservalovchi vosita 
sifatida ishlatiladi. 
Quyi va o’rta karbon kislotalarning murakkab efirlari tabiiy efir-moylarining 
tarkibiy qismiga kiradi. Yuqori yog’ kislotalari suvda erimaydi, va xech qanday 

---

22 
mazaga ega emas. Biroq, ularning spirtli eritmalarini ishqor bilan titrlab olish 
mumkin. 
Yuqori yog’ kislotalarining tuzlariga