Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiyot fanlar fakulteti

5. 
To’yingan karbon kislotalardagi o’rindoshlarni almashtirish:
 
 
6. 
Murakkab efirlarni
 
gidrolizlash usuli bilan karbon kislotalarni olish:
 
7.
 
Birlamchi spirtlarni oksidlash yo’li bilan olish:
 
 
 
8.
 
Oksosintez orqali olish:
 
 
R COOR
1
+
HOH
R C
O
OH
+
R OH
1
1
R OH
+
R C
O
ONa
NaOH
+
1
R COOR
CH
2
=CH
2
+
CO
+
H
2
CH
3
CH
2
COOH
CH
3
CH=CH
2+
CO
+
H
2
CH
3
CH
2
CH
2
COOH
CH
3
CH
CH
3
COOH
CH
3
OH
+
CO
BF
3
, H
3
PO
4
t=
200- 300
C
0
CH
3
COOH

---

13 
2.3. Bir asosli to’yingan karbon kislotalarning xossalari. 
 
Fizik xossalari. 
Kislotalarning molekulyar massalari oshib borishi bilan solishtirma 
og’irligi kamayadi, qaynash temperaturasi esa oshib boradi. Normal 
tuzulishga ega bo’lgan kislotalar tarmoqlangan zanjirli kislotalarga 
qaraganda yuqori temperaturada qaynaydi. Juft sonli uglerodli kislotalar, toq 
uglerod sonli kislotalarga qaraganda yuqori temperaturada suyuqlanadi
. 
1-jadval 
Kislotalar
Qaynash temperaturasi C Solishtirma og’irligi
HCOOH 
100,0 
1,220 
CH
3
COOH 
118,1 
1,049 
CH
3
CH
2
COOH 
141,1 
0,992 
CH
3
CH
2
CH
2
COOH 
Moy kislotа 
163,5 
0,964 
CH
3
CH-COOH 
CH
3
Izomoy kislotа 
154,4 
0,949 
CH
3
(CH
2
)
3
COOH 
Vаleriаn kislotа 
187,0 
0,939 
CH
3
CH-CH
2
COOH 
CH
3
Izovаleriаn kislotа 
176,0 
0,931 
CH
3
(CH
2
)
4
COOH 
Kаpron kislotа 
205,3 
0,922 
CH
3
(CH
2
)
5
COOH 
Enаnt kislotа 
223,5 
0,918 
CH
3
(CH
2
)
14
COOH 
Pаlmitin kislotа 
272,5 
0,849 
CH
3
(CH
2
)
15
COOH 
Mаrgаrin kislotа 
277 
0,848 
CH
3
(CH
2
)
16
COOH 
Steаrin kislotа 
287 
0,848 

---

14 
Kislotаdа аssotsiyalаnish hodisаsi ro’y berаdi, kislotаlаrning 
molekulyar og’irligi ikki borobаr og’ir bo’lib chiqdi, bu molekulаlаrning 
juft-juft bo’lib birikib аssotsiyalаngаnini ko’rsаtаdi. Ichki molekulаning 
bundаy birikishi vodorod bog’lаnishning vujudgа kelishi hisobigа sodir 
bo’lаdi. 
Bir asosli, to’yingan, normal tuzilishdagi organik kislotalarning 
qaynash temperaturasi izoxolatdagiga qaraganda yuqori bo’ladi. Masalan,
n- valerian kislota CH
3
— (CH
2
)
2
COOH 186°C da qaynaydi, izovalerian 
kislota 176,7°C da qaynaydi. 
Karbon 
kislotalarning 
suyulish 
va 
qaynash temperaturalari uglerod atomlarining soni bir xil bo’lgan
spirtlarga Qaraganda ancha yuqoriroqdir. Bunga asosiy sabab kislota 
molekulalarining uzaro assotsilanganligi, ya’ni spirtlarga Qaraganda 
kislotalarda kuchli vodorod boglanishning xosil bo’lganligidadir. Natijada
siklik yoki chiziqli struktura hosil bo’ladi
: 
- yog’ kislotalari qatorining quyi vakillari oddiy haroratda xarakatchan 
suyuqlik bo’lib, o’tkir kislota hidiga ega; 
-Sovutilganda kristallanib, suv bilan barcha nisbatlarda aralashadilar.
-Moy va izomoy kislotasidan boshlab– suvda kam eruvchan moysimon 
suyuqliklardir; 
-Pelargon (n-nonan) kislotasidan boshlab hidsiz, suvda erimaydigan qattiq 
moddalardir; 
Karbon kislotalar molekulyar massasi qiymatini krioskopik usul bilan 
aniqlash shuni ko’rsatdiki, ular