Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti termiz filiali

2. Ergashgan qo`shma gap toifasidagi (ergashish yo`li bilan tuzilgan) murakkab qo`shma gaplar.
Ergashgan qo`shma gap toifasidagi (ergashish yo`li bilan tuzilgan) murakkab qo`shma gapda ergash gap bir necha bo`lib, ular bitta bosh gapga tobelanadi. Qo`shma gapning bu turi bir necha ergash gapli qo`shma gap deb ham yuritiladi.
Bunday qo`shma gapda ergash gaplarning bosh gapga bog`lanishi ikki xil bo`ladi:
1. Birgalik ergashishda qo`shma gap tarkibidagi bir necha ergash gaplar biri ikkinchisi bilan grammatik aloqaga kirishmay, to`g`ridan-to`g`ri bosh gapga bog`lanadi. Masalan: Ot to`xtaganida, u kuch yig`ib olsin deb, Tanaboy kutib turar ... edi. (Ch.Aytmatov).
Bu qo`shma gapning sxemasi (chizgisi) quyidagicha:

Payt erg. gap

Maqsad
erg. gap
Bosh gap
Birgalik ergashish ikki xil bo`ladi:


1) bir tipdagi birgalik ergashishda ergash gaplar bir xil turga mansub bo`ladi va ularning har biri bosh gapning ma’lum bo`lagini yoki bosh gapni butunicha bir xilda izohlaydi, aniqlaydi, to`ldiradi. Ular bir xil so`roqqa javob bo`ladi. Bunday ergash gaplar uyushgan ergash gaplar deb yuritiladi. Murakkab qo`shma gap tarkibida ergash gapning har bir turi uyushib kelishi mumkin. Ularning ayrimlariga misollar:

a) ega ergash gaplarning uyushib kelishi: Yo`lchiga shunisi qiziq tuyuldiki, bu yerda ... hamma daraxtlar bir chiziq ustida tekis saf tortib turadi, daraxtlar o`rtasidagi masofa ham baravar. (Oybek);

b) aniqlovchi ergash gaplarning uyushishi: Shunday hayot tug`ildiki, u sensiz yashay olmaydi, sen uning qudratli kuchisan. (A.Muxtor);

d) sabab ergash gaplarning uyushib kelishi: Kun bo`yi piyoda yurib charchadimmi, karnaydan hadeb yangrayotgan muzika elitdimi, uxlab qolibman. (O`.Hoshimov)

e) ravish ergash gaplarning uyushib kelishi: Adirlarni qoplab yotgan qor tezda erib, kunlar isib, o`t-o`lanlar ko`kara boshladi. (Ch.Aytmatov).