O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Mavzu yuzasidan test topshiriqiari:
1. O’qituvchilar, maktabgacha ta'Iim muassasasi xodimlari necha yilda o’z 
malakalarini oshiradilar?
a) 5-6 yil
b) 4-5 yil 
V) 
2-3 yil 
g) 8-10 yil
2. Pedagog-tarbiyachi o’z kasbining mohir ustasi bo’lishi uchun qanday 
shartlarga amal qilishi lozim?
a) oliy ma'Iumotli bo’lishi
b) bolalarni kuzata oladigan bo’lishi
v) yosh avloni kerakli bilim, malaka, ko’nikmalardan xabardor qilishi

---

g) hamma javolar to'g'ri
3. Tarbiyachi bola shaxsini psixologik qoMlab-quvvatlashi bu ...
a) kattalar tomonidan bola muammosini tushunish
b) bolalar emolsional-shaxsiy munosabatlarini shakllantirish 
v) xatolarga yo'l qo'yish qo’rquvini ketkazish
g) hamma javoblar to’g'ri
4. Tarbiyachi qachon bolalarga ta'sir ko’rsata oladi?
a) kundalik hayotda, o’yinlarda
b) ma.shg’ulotlarda, birgalikdagi mehnat faoliyatida 
v) bolalar bilan muomilada
g) hamma javoblar to’g’ri
5. O’zbekiston Respublikasida murabbiy o’qituvchilarning erishgan yutuqiarini 
taqdirlash uchun qanday unvonlar ta'sis etilgan?
a) «Metodist o’qituvchi»
b) «Katta o’qituvchi»
v) «Metodist-tarbij achi» 
g) hamma Javoblar to’g’ri
2-mavzu; MAKTABGACHA PEDAGOGIKA FANINING BARKAMOJ.
INSON TARBIYASIDAGI O’RNI
Reja:
1. Maktabgacha pedagogikaning predmeti va uning vazifalari.
2. Maktabgacha tarbiya pedagogikasining boshqa fanlar bilan bog’liqligi.
3. Pedagogik ilmiy tadqiqot metodlari.
/. Maktabgacha pedagogikaning predmeti va uning vazifalari
Insonni har tamonlama barkamol etib tarbiyalash, xalqimizning azaliy orzusi 
bo’lib, ajdodlarimiz ma'rifat, ma'naviyat va madaniyat qanday qilib yosh aviodga 
o’rgatish - ularni komillikka etaklash yo’llari, qonun-qqidalarini muttasil izlaganlar. 
Bu esa pedagogika fanini maydonga kelishiga sabab bo’lgan. CHunki insonni 
ma'rifatli va ma'naviy komillikka erishishi pedagogika fanining etakchiligida amalga 
oshiriladi.
Pedagogika - grekcha so’z bo’lib, «bola etaklovchi» - ma'nosini bildiradi. 
Insonlarni ma'rifiy va ma'naviy barkamollikka munosabatlarni o’zgartirib borishi 
natijasida pedagogika fani xalq orasida o’z mavqeiga ega bo’Idi. SHu tariqa insonni 
tarbiyalovchi fan sifatida pedagogika dunyoviy fanlar tizimi qatoridan alohida o’rin 
egallagan. Uning bosh masalasi tarbiyadir. Bundan uch ming yillar ilgari 
Zardushtiyiik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da ta’Iim-tarbiya masalalariga katta 
ahamiyat berilgani holda, uning ibodatxonalari qoshida maktablar tashkil etilib,
16

---

kohinlar tomonidan bolalarning ta'Iim-larbiya tizimi ishlab chiqilgan. Bu ta'lim- 
larbiya tizimi quyidagi tarlibda amalga oshirilgan: diniy va axloqiy tarbiya, jismoniy 
tarbiya, o'qish va yozishga o'rgatish.
Ota-bobolarimiz azal-azaldan bola tarbiyasiga alohida e'libor qaratganlar. Imom 
al-Buxoriy, Iso at-Termiziy. Abu Rayhon Beruniy, Az-Zamaxshariy. Abdurauf Fitral. 
Abdulhamid - Cho’Ipon, Abu Ali Ibn Sino. Alisher Navoiy singari ulug' olimu 
adiblar, fozilu-fuzalolar ta'lim-tarbiya borasida ko’p asarlar bitganlar. SHarq 
pedagogikasining asoschilari Abu Nasr Farobiyning «Fozil odamlar shahri», Yusuf 
Xos Xojibning «Qutadg’u bilig» asari, Alisher Navoiyning «Maxbub ul-qulub»i. 
Kaykovusning «Qobusnoma»si kabi asarlar bunga dalildir.
Mazkur ta'limiy asarlarda inson shaxsini ma'naviy kamolga etkazish yuksak 
xulq-odob, ilm-fanni egallash asosidagina amalga oshirish mumkin, degan g’oya 
ilgari surilgan. Haqiqiy bilimga asoslangan ta'limiy uslub shakllanadi. natijada 
ta'lim-tarbiya olimlar diqqat markazida bo’ldi.
Farobiy ta'lim-tarbiyaga bag'ishlangan asarlarida inson takomilida ta'lim- 
tarbiyaning muhimligi, unda nimalarga e'tibor berish zarurligi. ta'lim-tarbiya usul va 
usiublari haqida fikr yuritilgan. «Fozil odamlar shahri», «Baxt saodatga erishuv 
to’g’risida», «Ilmlarning kelib chiqishi» kabi maorifiy asarlarida olimning tarbiyaviy 
qarashlari o 'z ifodasini topgan.
Abu Rayhon Beruniyning bilimlarni egallash yo’llari haqidagi fikrlari hozirgi 
davr»uchun ham dolzarbdir. O’quvchiga bilim berishda ularni zeriktirmaslik, 
uzvtiylik, izchillik va hokazolarni e'tiborga olish kerakligini uqtiradi. Beruniy inson 
kamolotida uch narsa muhimligini ta'kidlaydi. Bu hozirgi zamon pedagogikasida 
e'tirof etiluvchi irsiyat, muhit va tarbiyadir.
Ibn Sino insonlarni kamolotga erishishining birinchi mezoni sanalgan bilim 
egallashga da'vat etadi. Bilimsiz kishilar johil bo’Iadi, ular haqiqatni bila olmaydilar, 
ular etuk bo’lmagan kishilar deydi. Ibn Sino bilim olishda bolalarni engildan og'irga 
borish orqali bilim berish, olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo’lishi, 
bilim berishda bolani qiziqishi va qobiliyatlarini hisobga olish, o'qitishni jismoniy 
mashqlar bilan olib borish kerakligini uqtiradi.
Pedagogik fikrni rivojianishida rus pedagogi K.D.Ushinskiyning pedagogik. 
nazariy qarashlari «Inson tarbiya predmeti si&tida» degan mukammal asarida bayon 
qilib berilgan. «Ona tili», «Bolalar dunyosi» kitoblari barchaga yaxshi ma lum bo’lib. 
u ta'limning ko’rgazmaliligi, ongli va uzviy olib borish masalalarini ishlab chiqdi.
Pedagogika fan sifatida rivojianishida chex pedagogi, olimi YAn Amos 
Komenskiy (1592-l670)ning hissasi katta bo’ldi. Lining «Buyuk didaktika» asari 
haqii ravishda pedagogika sohasida yaratilgan birinchi ilmiy asar hisoblanadi. Undan 
tashqari «Onalar maktabi» degan maktabgacha tarbiya qo’llanmasi va bir qancha 
kitoblari diqqatga sazovordir. 
Komenskiy o’zining pedagogik nazariyasida 
tarbiyaning tabiatga uyg’un boTishi to’g’risidagi tushunchani ilgari suradi. Pedagog 
bolani tarbiyalaganda, bog’bon daraxtning biologik o ’sish qonuniyatini hisobga 
olgani kabi, undagi tabiiy bilish xususiyatlarini hisobga olishi shart, deydi. 
Komenskiy o’qishga hammaning tortilishini, hamma umumta'lim olishi kerakligini 
uqtiradi.
> 
M
i!i
17

---

«Ta'lim to’g'risida»gi Qonun, «Kadriar tayyorlash milliy dasturi» qabul 
qilinganiga qadar ham biz maktabgacha tarbiya to'g’risida fikr yuritib kelganmiz. 
Bugun esa bu masalaga yangicha yondashmoqdamiz. Zero dasturimiz talablariga 
asosan maktabgacha ta'lim turi - bolani maktabga tayyorlash bilan birga, uni sog’lom 
bo'lib o'sishini ta'minlaydi, muntazam ta'lim olishga tayyorlaydi, unda o'qishga 
intilish hissini uyg’otadi.
Keyingi yillarda maktabgacha ta'lim muassasalarining yangi tarmog’i shakllanib 
bormoqda. Misol tariqasida oilaviy ta'Iimning ko'rinishlaridan biri «Xonadon 
bog'chasi», «Bolalar bog’chasi, boshlangMch maktab» majmualarini keltirish 
mumkin. 
Bolalarga 
xoreografiya, 
tasviriy 
va 
musiqa 
s3n'ati, 
kompyuter 
savodxonligini o’rgatuvchi guruhlar soni kundan-kunga ko'payib bormoqda. 
Bularning hammasi maktabgacha yoshdagi farzandlarimizni «Kadriar tayyorlash 
milliy dasturi» talablari asosida tarbiyalash uchun shart-sharoit yaratmoqda.
«Ta'lim 
to’g'risida»gi 
Qonunning 
11-moddasi 
maktabgacha 
ta'Iimga 
bag'ishlanadi. Maktabgacha ta'lim shaxsni sog'lom va etuk qilib tarbiyalab, maktab 
ta'Iimiga tayyorlaydi. Bu ta'lim 6-7 yoshgacha oilada, bolalar bog'chasida olib 
boriladi.
«Kadriar tayyorlash milliy dasturi» hamda «Sog’lom avlod» davlat dasturini 
hayotga tatbiq etishga yo’naltirish maqsadida «Uchinchi ming yilikning bolasi» 
tayanch dasturi yaratildi. «Uchinchi ming yilikning bolasi» tayanch dasturida 
bolalarni rivojiantirish va maktabga tayyorlash jarayonini quyidagi uch yo’nalishda 
amalga oshirilishi lozim:
1. Bolalarni jismoniy rivojiantirish. 
,
2. Bolalarni nutqi va tafakkurini rivojiantirish. 
^
3. Bolalarni ma'nan rivojiantirish.
2008 yil 28-sentyabrda XTB 
xay'at yigilishining 
10/4 qarori bilan 
takomillashtirilgan maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo'yiladigan Davlat 
talablari tasdiqiandi. Bu Davlat talablarini amaliyotga joriy etish zarurati “Bolajon” 
tayanch dasturini ishlab chiqishga sabab bo'ldi.
YAngi takomillashtirilgan tayanch dasturi maktabgacha yoshdagi bolalarga 4 
yonalishda ta'lim tarbiya berish maqsadini ko'zda tutgan:
TJismoniy rivojiantirish, o'z-o'ziga xizmat va gigiena.
2.Ijtimoiy xissiy rivojiantirish.
3. Nutq, o'qish va savodga tayyorlash.
4. 
Bilish jaiayoni, atrof-olam to'grisidagi tasawurlaiga ega bo'lisli va uni 
anglash
Maktabgacha ta'lim pedagogikasi ijtimoiy tarbiya tajribasini sinchkovlik bilan 
o’rgandi. Bu esa maktabgacha ta'lim muassasalari ishini takomillashtirishga yordam 
beradi. Quyidagi sxemada maktabgacha ta'lim pedagogikasining predmeti ko’rsatib 
o’tilgan:
18

---

■•