O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Pedagog - tarbiyachi shaxsini shakllantirish
Tarbiyacbi maktabgaeba yosbidagi bolalarga tabiat, Jaraiyat bodisalari, 
kattalarning mebnati baqida bosblang’icb bilim va tusbuncbalar beradi, ularga 
madaniy ablok, o ’z tengdosbiari va kattalar bilan madaniyatli manosabatda bo’lisb 
odatlarini singdiradi, yaxsbilik, baqiqatgo'ylik, adolat, jasurlik, kamtarinlik, 
kattalarga burmat bilan qarasb, tabiatga qiziqisb, kuzatuvcbanlik, o’simlik va
12

---

hayvonlarga g amxurlik bilan qarash, mehnatsevarlik, kallalarni mehnati natijalarini 
asrab-avaylash kabi ahloqiy sifatlarni tarbiyalaydi.
Xalq san ati. musiqa. ashula, adabiyol, tasviriy san'atni bilish. san'atga 
muhabbat tarbiyachini madaniyatli qiladi, bolalar bilan olib boradigan ishida yordam 
beradi. Pedagog kerakli bilim, malaka va ko’nikmalarni ma lum bir izchillik bilan 
egallab borsagina bolalarni tarbiyalash va ularga ta'Iim berish ishida yaxshi 
natijalarga erishadi. Tarbiyachi o'z kasbining mohir ustasi bo'lish uchun maxsus 
tayyorgarlik ko'rishi kerak. U quyidagi shartlarga amal kilishi kerak:
1. Pedagog yosh avlodni tarbiyalash uchun yuqori ma'lumotli, kerakli bilimlarni 
egallab, kerakli adabiyotlarni tanlay oladigan, ilmiy adabiyotlar bilan ishlay oladigan. 
ilg’or tajribali pedagoglarning tajribasini o'rganib, o’z ishiga tadbiq eta oladigan 
bo’lishi;
2. Pedagog bolalarni kuzata oladigan. ularning xulqi, xatti-harakati sabablarini 
to’g’ri tahlil qilib, unga ijobiy ta'sir etuvchi vositalami topa olishi;
3. YOsh avlodni kerakli bilim, malaka. ko’nikmalardan xabardor qilish uchun 
pedagogning nutqi ravon, aniq. mantiqiy, ixcham bo'lishi lozim. Ta’Iim berishda 
texnikaviy vositalardan samarali foydalana olishi kerak. Bolalar bilim, malaka. 
ko’nikmalarni yaxshi o’zlashtirib olishlari uchun 
ularni faollashtirib savollardan 
foydalanishi;
4. Tarbiyachi o’ziga yuklangan vazifani bajarish uchun bolalarda o’sha 
faolijratiga nisbatan qiziqish uyg’ota olish, ularning diqqatini jalb kilib, faolligini 
o ’^irish, bolalarning xulqini, xatti-harakatini haqqoniy baholay olishi;
5. Har bir faoliyat uchun kerakH materiallarni oldindan tayyorlab qo’yishi;
6. Kun tartibini to’g’ri tashkil eta bilishi, bolalar jamoasiga undagi har bir 
a'zoni e'tiborga olgan holda rahbarlik qila bilish;
7. Bolalarning ruhiy va jismoniy holatini aniqlay bilishi va buni bolalar bilan 
amalga oshiriladigan ta'Iim-tarbiyaviy ishlarida e'tiborga olishi;
8. Tarbiyachi ota-onalar bilan muntazam ravishda suhbatlar, uchrashuvlar 
o ’tkazib, axborot almashtirib turishi;
9. Pedagog bolalarga nisbatan hayrihoxlik munosabatda bo’lishi, har bir bola 
uchun qulay sharoit yaratishi, hafa bo’Isa ovunteira olishi;
10. 
Kun tartibida olib borgan ta'lim-tarbiya ishini tahlil qila bilishi va uni yanada 
yaxshilash yo’llarini topa olishi kerak.
Eng muhimi - tarbiyachi bolalarga ishonch bilan qarashi, ularning 
mehnatsevarligi, mustaqilligi, tashabbuskorligini to’g’ri taqdirlashi va mustaqil 
faoliyat qilishlari udhun imkoniyat yaratishi kerak. Buni bolalar yuqori baholaydilar.
Pedagog - tarbiyachining nutq madaniyati
Nutq madaniyati — ijtimoiy madaniyatni, kishilik Jamiyati madaniyatini aks 
ettiruvehi bir ko’zgudir. Nutq madaniyati adabiy tilning har ikki shakli — yozma va 
og’zaki shakli uchun zarurdir. Nutq madaniyatiga e'tibor yolg’iz o’qituvchilardan 
emas, balki har bir fuqarodan ongli ravishda o ’zlashtirish talab qilinadigan insoniy 
fazilatlardan biridir. Uni egallash har bir o’qituvchining va shaxsning madaniy 
saviyasi va bilimiga bog’liq. O’qituvchi pedagogik mahoratida nutq madaniyati, 
uning nafaqat ma'naviy va axloqiy jihatdan boyligini, balki bilimini, tafakkurini, 
ilmiy dunyoqarashini, fikr va mushohada yuritishini belgilovchi me'yordir.
13

---

O'qituvchining nutq madaniNati birdaniga shaklianib maromiga etadigan jarayon 
emas. u pedagogik mahoral bilan. kasb faoliyati davomida. tajribali ustozJar о giti 
nalijasida yillar davomida lakomillashib. sayqallanib boraveradi. O'qituvchining 
nutqiy qobiliyati madaniy, kasbiy, pedagogik taiablar asosida shaklianib boradi. Uni 
rivojiantirish faqat o'qituvchining shijoatiga bog'liq. SHu qobilijat tulayli 
o'qituvchining nutq madaniyati ham shaklianib boradi. Quyidagi o'qituvchining nutq 
madaniyatiga xos bo'lgan vositalami pedagog-tarbiyachi unutmasligi kerak;
1. Nutq madaniyati o'qituvchining ma'naviy-a.\loqiy kamoloti tarkibiy qismidir.
Zero nutq, millatimiz erishgan madaniyat darajasini ko'rsatuvchi, o 'z ona tilimizga 
e tiqodni namoyish etuvchi yorqin va ishonchli dalildir. 
'
2. Nutq madaniyati o'qituvchilami ma'naviy va madaniy saviyasi bilan. hamda 
adabiy tiini mukammal biiishi bilan boshqa kasb egalaridan ma'Ium ma'noda ajratib 
turadi.
3. Nutq madaniyatining pirovard maqsadi erkin tikr egasi bo'lgan barkamol 
avlodni qanday kasb egasi bo'lib etishishidan qat'iy nazar ma'naviy jihatdan 
tarbiyalash.
4. Nutq madaniyati — bu avvalo, o'qituvchilarda nutqiy ko'nikma va nutqiy 
malakalami hosil qiladi. Bu ko’nikma pedagogik faoliyatda takomillashib boradi. 
maxsus mehnat va mashqiar evaziga malaka oshiriladi hamda erishilgan 
muvaffaqiyailar tufayli qobiliyat va mahorat shakllanadi.
5. Nutq madaniyatiga o ’zbek adabiy tilini mukammal egallash asosida erishiladi. 
Buning uchun o’qituvchi adabiy til qonuniyatlarini biiishi, badiiy adabiyot asarlarini 
doimiy o’qib borishi, she'rlar yod olishi va' uni ifodali o’qiy olishi. radio^va 
televidenie eshittirishlarini kuzatib borishi lozim.
6. Nutq madaniyatini egallashning yana bir ko’rinishi nutqiy taqiid bo’lib, yosh 
o’qituvchilar o’zidan yaxshiroq, chiroyliroq, ma'noli va ta'sirchan nutq so’zlaydigan 
ustoz murabbiyiarning nutqiy san'atiga havas bilan qarashi va taqiid qilishi asosida 
o’rganishi mumkin.
O ’qituvchining pedagogik faoliyatida nutq texnikasini mukammal egallash 
muhim ahamiyatga ega. Zero, nutq vositasida o’qituvchi bolaning his-tuyg’ularini 
uyg’otadi, o’quvchilar bilan ongli muloqotni ta'minlaydi, ta'Iim-tarbiyaga oid 
ma'Iumotlami tahliliy idrok etadi. Buning uchun bo’lajak o’qituvchi avvalo nutq 
sirlarini, uning o’quvchilar bilan bo’ladigan muloqotda ta'sir kuchini puxta biiishi 
kerak-
Tayanch tushunchalar:
Milliy model - Kadrlar tayyorlashning milliy model! (KTMM)ning asosiy tarkibiy 
qismlari quyidagilardan iborat; shaxs; davlat va jamiyat; uziuksiz ta'lim; 
fan; ishlab chiqarish; ta'lim-tarbiyaning uzviy bog’liqligini ta'minlash va bu 
jarayon 
har 
tomonlama 
kamol 
topgan 
insonni 
shakllantirishga 
yo’naltirilganligidadir.
Uziuksiz ta'lim - Milliy modelning tarkibiy qismi bo’lib, quyidagi ta'lim turlarini 
o’z ichiga oladi: maktabgacha ta'lim; umumiy o’rta ta'lim; o’rta maxsus 
kasb-hunar ta'Iimi; oliy ta'lim; oliy o’quv yurtidan keying! ta'lim; kadrlar 
malakasini oshirish va qayta tayyorlash; maktabdan tashqari ta'lim.
14

---

Uzluksiz ta'Iim - malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi 
bo'lib, ta'Iimning barcha turlari, DTSni o’z ichiga oladi.