Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
(AİK) Daxili Bazarın Mühafizəsi Departamenti tərəfindən həyata keçirilir. Eyni zamanda, 
antidempinq və ya kompensasiya araşdırmasının aparılması müddəti 12 aydan 18 aya qədər, 
xüsusi qoruyucu araşdırma üçün isə 9 aydan 12 aya qədərdir. Əsasən, AİB bazarları Çin və 
Ukraynadan gələn mallardan qorunur, çünki bu ölkələrin sahibkarları bəzən xarici bazarlarda çox 
aqressiv davranırlar.
AİB ərazisində bu və ya digər qoruyucu tədbir qüvvəyə minməzdən əvvəl müəyyən bir müddət 
keçir, onu şərti olaraq iki mərhələyə bölmək olar: mühafizə mexanizmlərinin istifadəsinə ehtiyac 
və əsaslandırmanın müəyyən edildiyi araşdırma və müəyyən bir işdə qərar qəbul etmə proseduru. 
Avrasiya İqtisadi Komissiyasının Daxili Bazarın Mühafizəsi Departamenti tərəfindən aparılan 
araşdırmaya başlamaq üçün sənaye nümayəndələrinin tədbirin tətbiqinə ehtiyac olduğunu sübut 
edən bir bəyanat yazmaq lazımdır. Əsas odur ki, üç ölkədə konkret məhsulun ümumi istehsalının 
25%-i müraciət edənlərin payına düşür. Ərizə Avrasiya İqtisadi Komissiyasına göndərilir, 
sübutların etibarlılığı və kifayət qədərliyi yoxlanılır, bundan sonra araşdırmaya başlamaq barədə 
qərar qəbul edilir. Təxminən bir ilə yaxın araşdırma aparılır, onun nəticələrinə əsasən hesabat və 
qərar layihəsi hazırlanır, araşdırmanın nəticələri ticarət üzrə məşvərət komitəsinin 
nümayəndələrinin iştirakı ilə müzakirə olunur (Volovik N.P., 2014: s. 8). 
Xüsusi qoruyucu araşdırma nəticəsində malların idxalının artması AİB iqtisadiyyatına ciddi ziyan 
vurur. Xüsusi rüsumun tətbiqi ilə xüsusi mühafizə tədbirinin xüsusi rüsumun qüvvədə olduğu 
müddətdə mal istehlakçılarına mənfi təsirini də qeyd etmək lazımdır. İdxal kvotasının həcminə 
gəlincə, qeyd etmək lazımdır ki, araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, təhlil edilən dövrdə 
AİB-in əmtəə bazarında istehlak həcmlərində əhəmiyyətli azalma müşahidə olunub. Bu halları 
nəzərə alaraq belə qənaətə gəlmək olar ki, əvvəlki dövr üçün malların idxalının orta illik həcminə 
bərabər idxal kvotası müəyyən edilməsi AİB iqtisadiyyatına ciddi zərərin aradan qaldırılması və 
onun dəyişən iqtisadi şəraitə uyğunlaşmasının asanlaşdırılması üçün kifayət etməyəcək. 
ÜTT-nin dempinqlə bağlı öz baxışı var. Birincisi, ölkə dempinqin yerli sənayeyə zərər verdiyini 
sübut etməlidir. İkincisi, göstərilməlidir ki, dempinq malının qiyməti ixracatçının daxili 
qiymətindən xeyli aşağıdır. Bu məqsədlə ÜTT qiyməti hesablamaq üçün üç variantdan istifadə 
edir: 
1. İxracatçının daxili bazarındakı qiymət. 
2. İxracatçının başqa ölkədə tutduğu qiymət. 
3. İxracatçının istehsal məsrəfləri, digər məsrəfləri və məqbul gəlir dərəcəsi əsasında hesablama. 
1994-cü il GATT Maddə VI Sazişinə əsasən, dempinq o zaman baş verir ki, bir ölkədən digərinə 
ixrac edilən məhsulun ixrac qiyməti həmin məhsul üçün normal ticarətdə müqayisə olunan 
qiymətdən aşağı olur. Dempinq ilk dövlərdən bəri mübahisəli “reputasiya”ya malikdir və o, 
məsələn, dempinqi bir milli bazarda məhsulun digər milli bazarda satıldığı qiymətdən aşağı 
qiymətə satması təcrübəsi kimi təsvir edir. Beləliklə, dempinq milli bazarlar arasında qiymət 
diskriminasiyasıdır. Davamlı dempinq ticarət şərtlərini yaxşılaşdırmaqla idxal edən ölkəyə fayda 
versə də, milli hökumətlər xarici istehsalçıların dempinqin bütün formalarının pis olduğuna 
inanırlar. Nəticə etibarilə, bir çox ölkədə adətən kompensasiya və ya cəzalandırıcı antidempinq 
rüsumunun tətbiqini nəzərdə tutan antidempinq qanunları və qaydaları mövcuddur (Volovik N.P., 
2014: s.7) 
Ümumiyyətlə qəbul edilir ki, antidempinq qaydaları xarici rəqabətdən qorunmaq üçün asanlıqla 
istifadə edilə bilər. Son illərdə dempinq və antidempinq əməliyyatları qlobal xarakter almışdır. 
ÜTT-nin antidempinq siyasəti çərçivəsində ədalətli ticarətin qorunması üçün hüquqi alət kimi bir 
çox ölkələr antidempinq tədbirləri vasitəsilə yerli sənayeləri və bazarları qoruyur. İqtisadi 

---

66