Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
dempinq qiymətləri ilə satılması riskindən qaça bilərlər. Bununla belə, dempinq qaydalarının 
pozulmasını sübut etmək çətin və baha başa gələ bilər. Beləliklə, NAFTA İdarə Heyəti belə 
nəticəyə gəldi ki, Kanada öz taxta-şalbanını dempinq qiymətləri ilə satır. 2004-cü ildə həmin Şura 
bəyan etdi ki, ABŞ dempinqin onun ağac sənayesinə zərər verdiyini göstərməyib. Təbii ki, ticarət 
müqavilələri müqavilələrə daxil olmayan ölkələrlə dempinq faktının qarşısını ala bilməz. Ona 
görə də ölkələr mallara antidempinq rüsumlarının tətbiqi kimi daha ekstremal tədbirlər görməlidir 
ki, bu da öz növbəsində dempinqin əsas üstünlüyünü aradan qaldırır. Ölkə dempinq edildiyini 
düşündüyü malların idxalına əlavə rüsum və ya vergi əlavə edə bilər. Əgər bu ölkə ÜTT və ya Aİ-
nin üzvüdürsə, belə bir rüsum qoyulmazdan əvvəl dempinqin mövcud olduğunu sübut etməlidir. 
Bu təşkilatlar əmin olmaq istəyirlər ki, ölkələr antidempinq tariflərindən ticarətin mühafizəsi 
tədbirlərini tətbiq etmək üsulu kimi istifadə etmirlər. 
Daxili bazarın qorunması məqsədiylə dünyada hər il təxminən 212 antidempinq araşdırması 
aparılır (orta hesabla 1995-2015-ci illər). Belə araşdırmaların nəticələrinə görə, hər il dünyada 
150-yə yaxın antidempinq tədbiri tətbiq edilir. Orta hesabla, nəzərdən keçirilən dövr ərzində 
dünyada başlanmış antidempinq araşdırmalarının 71%-i müvafiq tədbirlərin tətbiqi ilə başa çatır. 
Ən tez-tez belə tədbirlər Hindistan (17% hallarda), ABŞ (13%), Aİ (11%), Braziliya (7%), 
həmçinin Argentina, Türkiyə və Çin (hər biri 6%) tərəfindən tətbiq edilir. Tətbiq edilən 
antidempinq tədbirlərinin sayına görə qonşu ölkə Rusiya 21-ci yerdədir (1%). Əksər hallarda 
antidempinq tədbirləri Çin (26%), Koreya Respublikası (7%), ABŞ (5%) və Tayland (hər biri 4%) 
şirkətlərinə qarşı tətbiq edilir. Rusiya öz şirkətlərinə qarşı tətbiq edilən antidempinq tədbirlərinin 
sayına görə 9-cu yerdədir (3%) (Bayeva М.А., 2016: s. 3550). 
Kompensasiya tədbirlərinə (subsidiya) gəlincə, ümumilikdə dünyada hər il 18-ə yaxın müvafiq 
araşdırmaya başlanılır ki, bunun da nəticəsində hər il orta hesabla 11 tədbir tətbiq edilir 
(kompensasiya xarakterli araşdırmaların yarıdan bir qədər çoxu tədbirin tətbiqi ilə başa çatır). 
Əksər hallarda kompensasiya təhqiqatları ABŞ (1995-2015-ci illərdə başlanmış araşdırmaların 
ümumi sayının 46%-i), Aİ (17%), Kanada (13%) və Avstraliya (6%) kimi inkişaf etmiş ölkələr 
tərəfindən aparılır. Bunlar ən çox kompensasiya tədbirləri tətbiq edən eyni ölkələrdir. 
Kompensasiya təhqiqatlarının aparıldığı əsas ölkələr Çin (baxılan dövrdə işlərin 26%-i), Hindistan 
(16%), Koreya Respublikası (6%), İndoneziya və Aİ-dir (hər biri 4%) (Bayeva М.А., 2016: s. 
3551). 
Kompensasiya tədbirləri antidempinq tədbirləri ilə çox oxşardır, lakin onların tətbiqi üçün xarici 
dövlətdə ondan tədarük olunan malların istehsalı və ya satışı üçün subsidiyanın mövcudluğunu 
sübut etmək lazımdır. Bu faktı sübut etmək həmişə asan deyil, çünki subsidiyalar haqqında 
məlumat ictimaiyyətə açıq olmaya bilər. Lazımi sübutlar toplana bilsə, müəyyən bir şirkət 
tərəfindən tədarük olunan mal vahidi üçün göstərilən subsidiyaya bərabər ölçüdə rüsum tətbiq 
edilir. Üçüncü ölkələrdən malların idxalına qarşı antidempinq və ya kompensasiya tədbirlərinin 
tətbiqindən əvvəl araşdırma aparılır ki, onun məqsədi konkret ölkələrdən gələn və Azərbaycana 
idxal edilən xarici mallara dempinq və ya subsidiyaların verilməsi faktlarını müəyyən etməkdir. 
Xüsusi mühafizə tədbirlərinin tətbiqi gözlənilməz hallar səbəbindən (mənşə ölkəsindən asılı 
olmayaraq) AİB-ə (Avrasiya İqtisadi Birliyi, həmçinin Avrasiya İqtisadi ittifaqı kimi də 
adlandırılır) malların idxalının kəskin, qəfil, gözlənilməz və əhəmiyyətli dərəcədə artması faktını 
müəyyən etmək üçün araşdırma ilə əlaqədardır. İdxalın belə artması nəticəsində AİB-də 
istehsalçılara ciddi ziyan dəyməsi faktı. Bundan əlavə, xüsusi qoruyucu tədbirlərin tətbiqi ÜTT 
çərçivəsində ticarət tərəfdaşları ilə danışıqlarla bağlıdır. Antidempinq, kompensasiya və xüsusi 
qoruyucu araşdırmalar AİB-də istehsalçıların müraciəti əsasında Avrasiya İqtisadi Komissiyasının 

---

65