Of azerbaijan high technical educational institutions

PAHTEI 
PROCEEDINGS OF AZERBAIJAN HIGH TECHNICAL EDUCATIONAL INSTITUTIONS 
VOLUME 27 ISSUE 04 2023 
E-ISSN: 2674-5224 
nöqteyi-nəzərdən idxalçı ölkə ilə ixracatçı ölkə dünya bazarında öz yerlərində oxşar çəki 
kateqoriyalarına malik olduqda, onlar arasında ticarətdə rəqabət üstünlüyü əsasən miqyas 
iqtisadiyyatından, məhsulun differensiallaşdırılmasından və bazar strukturundan asılıdır. Bununla 
belə, inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında aşkar disbalansı nəzərə alaraq, onların bəziləri 
(xüsusilə istehsal amillərinin oxşar inkişaf səviyyəsinə malik olan) miqyas iqtisadiyyatı və 
müəyyən məhsulların unikallığı ilə səciyyələnir. Hazırda getdikcə aktiv şəkildə yüksələn dempinq 
və antidempinq siyasətini həyata keçirirlər. Dempinq ölkəsi də məhsullarının normal qiymətinin 
nə olduğunu nümayiş etdirməyi bacarmalıdır. Bütün bunlar mövcud olduqda, o zaman GATT 
çoxtərəfli ticarət sazişini pozmadan antidempinq tarifləri tətbiq edə bilər. 
Antidempinq rüsumları yalnız gömrük rüsumuna məruz qalan mallara şamil edilir. Onlar 
müəyyən əmtəə qrupu və ya konkret məhsul üzrə qəbul edilmiş tarifə və gömrük dəyərinə əsasən 
hesablanır və xalq təsərrüfatına dəymiş zərərin (potensial və ya real) ödənilməsi üçün belə dəyərə 
malik olmalıdır. Antidempinq rüsumunun hesablanması nümunəsini nəzərdən keçirək: Fərz edək 
ki, hər hansı bir məhsul üçün 51,87% rüsum tətbiq edilir. Həmin məhsulun bir partiyasının 
gömrük dəyəri 364 860 azn-dir. Sonra rüsum dərəcəsi olacaq: 51,87% / 100% = 0,5187, Rüsumun 
məbləği: 364,860 * 0,5187 = 189,252,9 azn. 
Kompensasiya mühafizə tədbirlərinin tətbiqi malların normal səviyyədən aşağı qiymətlərlə idxalı 
faktının aşkarlanması ilə əlaqədardır ki, bununla əlaqədar başqa ölkədən xüsusi subsidiya istifadə 
edilmişdir. Ümumiyyətlə, kompensasiya tədbirləri və müvafiq rüsumlar dempinq faktına və 
antidempinq rüsumlarının tətbiqinə çox oxşardır. Kompensasiya rüsumları yalnız malların idxalı 
nəticəsində dövlətə dəyən ziyan və ya onun təhlükəsi müəyyən edildikdə tətbiq edilir. 
İqtisadiyyata dəymiş ziyan faktını təsdiq edən məlumatlar olduqda, təhqiqat başa çatanadək 4 aya 
kimi ilkin kompensasiya rüsumu tətbiq edilir. İstintaqın açıldığı tarixdən 2 aydan gec olmayaraq 
müəyyən edilir. Kompensasiya rüsumlarının maksimum müddəti 5 ildir (Knobel A.Yu., 2015: s. 
89). Ticarət proteksionizmində qoruyucu tədbirlərin tətbiqinin digər çox yayılmış üsulu xüsusi 
qoruyucu tədbirlərdir. Onlar müəyyən bir ölkəyə kəskin artan idxalı məhdudlaşdırmaqla 
iqtisadiyyatın bir sektoruna əhəmiyyətli zərərin aradan qaldırılması üçün nəzərdə tutulub. O, 
araşdırma nəticəsində həmin məhsulun ölkəyə idxalının iqtisadiyyata ciddi ziyan vuran və ya 
vurmaq təhlükəsi yaradan miqdarda və şəraitdə həyata keçirildiyi müəyyən edildikdə, həmin 
məhsula şamil edilir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, çox vaxt araşdırmalar və onların nəticələrinə əsasən qoruyucu tədbirlərin 
tətbiqi ÜTT-nin ticarət mübahisələrinə səbəb olur. İstər inkişaf etməkdə olan, istərsə də inkişaf 
etmiş ölkələr tərəfindən daxili bazarın mühafizəsi tədbirlərinin, əsasən antidempinq və 
kompensasiya tədbirlərinin fəal istifadəsini qeyd etmək olar. Eyni zamanda, inteqrasiya birliyi 
araşdırmaların aparılmaması və daxili bazarın, o cümlədən blokdakı tərəfdaşlara qarşı müdafiə 
tədbirlərinin tətbiqi demək deyil. NAFTA, MERCOSUR və ASEAN çərçivəsində ABŞ, 
Argentina, Kanada, Meksika, Malayziya və İndoneziya ən çox blokdakı tərəfdaşlara qarşı əsasən 
antidempinq rüsumları şəklində qoruyucu tədbirlər tətbiq edir. Beləliklə, NAFTA daxili bazarı 
qorumaq, o cümlədən blokdakı tərəfdaşlara qarşı müdafiə tədbirlərini tətbiq etmək üçün nəzərdə 
tutulanlar arasında ən çox istifadə edilən inteqrasiya birliyidir (Bayeva M.A., 2016: s. 3558).