ÖLKƏDƏ KƏnd təSƏRRÜfati istehsalinin mineralvə ÜZVİ GÜBRƏLƏRLƏ TƏMİnat səVİYYƏSİNİn statiSTİk qiYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Yüklə 193,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1. Növlər üzrə mineral gübrələrin idxalı( fiziki çəkidə, min ton)
- Cəmi mineral gübrələr azotlu fosfatlı kaliumlu sair
- Şəkil 2. Mineral gübrələrə tələbat norması (ha/kq)
7
Aqrar sahənin ümumi məhsuldarlıq baxımından inkişafı zamanı tətbiq edilməsi üçün respublikaya idxal olunan mineral gübrələrin xeyli hissəsi mürəkkəb və kompleks gübrələr formasında gətirilir ki, bunların tərkibində olan azot, fosfor və kaliumun nisbəti bitkilərin tələbatına uyğun deyil. Məsələn, ammofosun tərkibində 11-12% N, 50 % P vardır ki, burada azotun fosfora nisbəti 1:5-dir. Göründüyü kimi bu da bitkilərin tələbatı üçün tamamilə yararlılığa uyğun gəlmir. Bunu üçün də mürəkkəb gübrələrdən istifadə edərkən optimal nisbətin çatışmayan hissəsini sadə gübrələrlə tamamlamaq lazım gəlir. Torpaq istifadəçilərinin bir qismi hələ də mineral gübrə dedikdə ammonium şorası (ammonium nitrat) nəzərdə tutur. Onlar fosfor və kalium tərkibli mineral gübrələrə çox az əhəmiyyət verirlər. Qeyd edək ki, bu gübrələr bitki üçün biri digərini əvəz edə bilməz hamısı eyni dərəcədə lazımdır. Hal-hazırdaiqtisadi siyasətin prioritetlərini təşkil edən ərzaq təhlükəsizliyi ölkənin iqtisadi müstəqilliyinin tərkib hissəsidir.Heç kimə sirr deyildir ki, torpağın münbitliyinin qorunub saxlanmasında geniş təkrar istehsalın təminatında mineral gübrələrdən qədərincə və düzgün istifadə edilməsi olduqca zəruridir. Kənd təsərrüfatının bütün sahələrində dünyanın inkişaf etmiş ölkələrindən fərqli olaraq, respublikamızda məhsuldarlığa görə dinamika aşağıdır. Təbii olaraq ölkənin əhalisi getdikcə artır və kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələri müxtəlif səbəblərdən azalmağa meyillidir. Belə bir şəraitdə intensiv amillər hesabına məhsul istehsalını artırmaq olduqca aktualdır. Torpağın eroziyaya uğraması, şoranlaşması və s. amillər də təsirsiz ötüşmür. Digər maddi-texniki resurslar kimi mineral gübrələr də sovetlər dönəmində mərkəzləşdirilmiş və planlı qaydada təchiz edilirdi. Yeni istehsal münasibətlərinə keçdikdən sonra kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalçıları digər zəruri istehsal vasitələri kimi mineral gübrələri də fərdi qaydada özləri əldə etməli olurdular. Hal-hazırda isə problemlər tədricən aradan qaldırılır və aqrar sahənin inkişafına böyük diqqət yetirilir. Respublikada mineral gübrələrə olan ümumi tələbatı tam aydınlaşdırmağa çalışmışıq. Apardığımız təhlillər onu göstərir ki, 2000-ci ildən 2013-cü ilədək ölkəmizə idxal edilmiş mineral gübrələr ümumi tələbatdan qat-qat aşağı olmuş lakin son iki ildə isə əvvəlki illərə nisbətən artmışdır.(şəkil 1)
Şəkil 1-dən göründüyü kimi,2000-ci ildə 40,5 min ton mineral gübrə gətirilmişdir ki, bundan da çoxunu 32,9 min tonunu azotlu gübrələr təşkil edir, 2005-ci ildə isə bu göstərici artaraq, idxal olunan mineral gübrənin miqdarı 77,3 min ton olmuşdur. 2010-cu ildə isə bu göstərici əvvəlki ildən fərqli olaraq, azalmış 49,2 min ton təşkil edir və bunun da 33 min tonu ümumi azot gübrəsinin payına düşür.
0 20
60 80 100 120 140
160 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Cəmi mineral gübrələr azotlu fosfatlı kaliumlu sair 8
Ölkəyə gətirilən mineral gübrə 2012 və 2013-cü ildə əvvəlki illərdən daha çox fərqlənmiş, 2012-сi ildə 99,6, 2013-cü ildə isə 97,7 min ton olmuşdur. Belə ki, 2013-cü ildə onun da 69,9 %-ni (68,3 min ton) azotlu, 10,2 %-ni fosfatlı (10,0 min ton), 3,07 %-ni kaliumlu (3,0 min ton), qalanını isə sair gübrələr təşkil edir. 2015-ci ildə isə 2013-cü ildən fərqli olaraq artmış və cəmi 152,1min ton gübrə idxal olunmuşdur. Bundan da 104,2 min ton azot, 3,7 min ton fosfor, 2,5 min ton kalium gübrəsinin 41,7 min ton isə və s. gübrələrin payına düşür. Digər tərəfdən mineral gübrəyə artan tələbatın ödənilməsi baxımından ayrı-ayrı bitkiçilik sahələri üzrə müəyyən edilmiş mineral gübrələrin normaları Şəkil 2-də göstərilən kimidir. 2015-ci ildə ölkədə ayrı-ayrı bitkiçilik sahələri üzrə mineral gübrələrə tələbatın həcmi və həmçinin tələbatın ödənilmə səviyyəsi aşağıda diaqramda tam şəkildə verilmişdir (Şəkil 2). Qeyd edim ki, hesablamalar hər bir iqtisadi rayon və eləcə də ona daxil olan inzibati rayonların becərilmiş əkin sahələrinə əsasən aparılmışdır. Hesablamalarda mineral gübrələrin fiziki və dəyər ifadəsində həcmləri müəyyən edilmişdir.
Mineral gübrələrin qiymətləri çox mütəhərrik olmaqla, tez-tez dəyişir. Mineral gübrələrin 1 tonunun dəyəri azotlu gübrələr üçün 370 manat, fosforlu gübrələr üçün 561 manat, kaliumlu gübrələr üçün isə 495 manat götürülmüşdür. Şəkildən göründüyü kimi,1ha ərazi üçün tələb olunan gübrə norması payızlıq taxıl əkinlərində 700 kq-dır, bundan da 250 kq azot(N), 350 kq fosfor(P 2 O 5 ) 100 kq isə kalium (K 2 O) gübrələri təşkil edir.(ümumi formul şəklindəN 250
P 350
K 100
) Pambıq bitkisi üçün mineral gübrəyə olan tələbatın ümumi formulu N 300 P
K 100
kimi qeyd olunur. Kartof bitkisi üçün isəN 200
P 350
K 150
tərtibində göstərilir.Tərəvəz bitkiləri üçünN 100 P
K 100
, bostan bitkilərində də mineral gübrə norması tərəvəz bitkilərində olduğu normaya uyğundurN 100 P
K 100
. Şəkər çuğundurunda isə digər bitkilərdən fərqlidirN 250 P
K 150
, günəbaxan bitkisi üçünN 200
P 300
K 100
, dənlik qarğıdalı bitkisində gübrə normasıN
150 P 300 K 100
, təzə yonca bitkisi üçünN 100
P 300
K 300
, birillik ot və silos qarğıdalı üçün N 100 P 200
K 50 , meyvə bitkiləri üçünN 150 P 300 K 100
, üzüm bitkisi üçünN 100
P 300
K 100
, köhnə yonca bitkiləri üçünN
0 P 300 K 0 , tütündə isəN 180 P 400 K 100
, nəhayət çay bitkisindəN 200
P 400
K 100
intervalında olmuşdur. Ümumi dinamikaya nəzərən qeyd etmək olar ki, mineral gübrələrə ən çox pambıq, payızlıq taxıl, şəkər çuğunduru və çay bitkiləri tələbkardır. Bunlarda azot, fosfor və kalium nisbətləri də müxtəlifdir. Azot gübrəsi, əsasən, qeyd etdiyim bitki nümunələrində 200-250 intervalında, fosfor 350-400 kq intervalında, kalium isə demək olar ki əksəriyyətində stabil olaraq 100 kq, təkcə şəkər çuğundurunda isə 150 kq nisbətində dəyişir.Bu təhlildən belə nəticəyə gəlmək olar ki, respublikda becərilən bitki nümunələrinin hamısı mineral və üzvi gübrə normalarına tələbkardır.Bu gübrə normasının tətbiqi nəticəsində daha çox və yüksək məhsul əldə etmək olar. 0 200 400 600 800 1 hektara tələb olunan gübrə, kq azot fosfor kalium Yüklə 193,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|