Ön söz 5 GiriĢ

Krayging analizi. Bu üsul geoloji obyektlərin xəritəalma üsullarından daha əlverişli hesab olunur. Krayqinq üsulunun üstünlüyü, obyektin sahəsində parametrlərin dəyişməsini əks etdirən zaman nəinki onun müstəsna çevikliyidir, hətta sahənin hər bir hissəsində həmin dəyişənləri qiymətləndirərkən, kəmiyyət göstəricilərini vermə imkanlarıdır.
Xəritəalma zamanı fərziyyələrdən azad olan krayqinq, bütün müşahidə nöqtələrində də parametrin çəkisini ciddi olaraq nəzərə alır. Bununla belə, yataq sahəsində bizi maraqlandıran parametrin nəinki dəyişmə xəritələri, eləcə də, xəritənin qurulması zamanı yol verilmiş xətanı əks etdirən xəritələr təmin olunur. “Krayqinq” faktiki olaraq “nöqtənin ən yaxşı xətti yeri dəyişdirilməmiş qiymətləndirmə”, yaxud “ən yaxşı çəkiyə nəzərən ortalaşdırılmış sürüşən qiymət” kimi daha mürəkkəb terminlərin ifadə olunması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu
termin 1966-cı ildə Fransada C. Materon tərəfindən işlənilmiş üsulu ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir. Üsulun adı cənubi-afrikalı dağ mühəndisi D.E. Krayq tərəfindən ilk dəfə xətti ehtiyatların hesablanmasında tətbiq etdiyindən onun şərəfinə qoyulmuşdur.
Ortalaşdırılmış orta qiymətin bu və yaxud digər üsullarına əsaslanan modellər xəritəyə alınan dəyişənin qiymətinin ona yaxın olan nöqtələrinə görə qiymətləndirilməsi ilə bağlıdır. Burada fərz olunur ki, daha uzaq nöqtələrin təsiri yaxında olan nöqtələrin təsirindən azdır.
Krayqinqin daha elementar prosedurası, xəritəyə alınan sahənin ehtimal strukturu haqqında bəzi fərziyyələrə əsaslanır. Müşahidələrin təhqiqi, istənilən iki nöqtədə müşahidələrin fərqinin riyazi gözləməsi sıfıra bərabər olan və müşahidə nöqtələri arasında yalnız məsafədən asılı olan fərqlərin dispersiyasının realizəsi kimi edilir. Dəyişənin fəzada dəyişkənlik dərəcəsi varioqram vasitəsilə ifadə edilə bilər. Varioqramın forması məlumdursa, onda baxılan sahədə istənilən nöqtədə parametrin qiymətini müəyyən etmək olar. Burada iki xəritə tərtib olunur: birinci, ayrı-ayrı nöqtələrdə (quyularda) qiymətlərin özlərinə əsaslanır və xəritəyə alınan parametrlərin öncədən təsvir olunan konfiqurasiyasının ən yaxşısıdır. İkincisi isə – xəritənin xətasıdır və qiymətləndirmənin dəqiqliyini ifadə edən etibarlılıq səthini göstərir.
Krayqinq, çəkilərin optimal çoxluğunu tapmaq, sınanma nöqtələrindən fərqli olan nöqtələrdə səthin qiymətləndirilməsi məqsədilə məlumatı yarımvarioqramlardan istifadə edir. Yarımvarioqram, müşahidələr arasında məsafə funksiyasını daşıdığından, çəkilər sınanma nöqtələrin coğrafi vəziyyətinə müvafiq dəyişilir.
Adi xəritəalma üsullarından fərqli olaraq, krayqinq statistik optimal xassələrə malikdir. Ən vacib odur ki, bu üsul izoxətlərlə təsvir olunan səthin xətasının ölçülməsini təmin edir.
Ümumiyyətlə desək, krayqinqin hər hansı qoyulmuş məsələyə aid praktiki tətbiqi yalnız kompüter texnologiyasının köməyi ilə mümkün olur, çünki hər hansı
bir sahədə regionlaşdırılmış dəyişənin dəyişməsini səciyyələndirmək üçün qiymətləndirmə müxtəlif nöqtələr üçün təkrarən həyata keçirilməlidir.
Krayqinq analizi artıq müasir proqramların tərkib hissəsinə daxil edilir.