O’quv ishlari prorektori 2021y prof. S. Soleev

Gumon qilinuvchi va ayblanuvchilarning psixik holatlari, motivlari bilan hulqining xususiyatlari uncha farq qilmaydi.
Ayblanuvchi ruhiy bezovtalanish holatiga tushishi mumkin. Shaxsda «boshqalar bilib qolmasin» degan motiv ustin turadi (qarindosh va do’stlari bilib qolmasligi haqidagi fikrlari juda muhim). Lekin, ayrim toifadagi ayblanuvchi (residivist) lar uchun boshqalarning fikri hyech qanday ahamiyatga ega bo’lmasligi mumkin.
Ayrim ayblanuvchilarni yillar davomida qo’lga kritilgan ijtimoiy xizmati va moddiy mavqyeini yo’qotish, ozodlikdan mahrum bo’lishi kabi savollar bezota qiladi va ular ongli ravishda to’g’ri ko’rsatmalar berishdan bosh tortadi.
Ular doimo bezovda holatda bo’ladilar. Bu holat bosh miyaning katta yarim bo’laklaridagi qo’zg’alishlari (ya’ni, dominantaning paydo bo’lishi) natijasida paydo bo’ladi. Ayblanuvchi miyadagi o’zgarish jarayoni asosida qo’rquv holatiga tushadi va hayolan teztez bo’lib o’tgan voqyeaga qaytadi.
Odil sud hukmidan qutilish uchun miyadagi o’zgarish jarayoni (dominanta) orqali u bir qancha xiylalar o’ylab topadi (masalan: qalbaki komandirovka, mish-mishlar tarqatish, jabrlanuvchini pulga sotib olish va h.k. xarakatlaridan foydalanadi)
So’roq qilish paytida nizoliy vaziyat, ya’ni ayiblanuvchi majburiy muloqatga chaqirilishi, boshqalar bilan aloqada bo’lishdan mahrum qilinishi va boshqa sabablariga ko’ra yuzaga kelishi mumkin
Lekin, so’roq qilishda tergovchi xech qachon shaxsiy harakatlar (kuch ishlatishi) ga yo’l qo’ymasligi kerak.


Qo’lga olish psixologiyasi
Tintuv o’tkazish va qo’lga olish – bir paytda o’tkaziladigan harakatlar hisobiga kiradi. Odatda qo’lga olish shaxsiy tintuv o’tkazish davomida amalga oshiriladi.

Qo’lga olish jarayoni doimo stress harakteriga ega, chunki tergov harakati ishtirokchilarining hayoti va sog’lig’i havf ostida bo’lishi mumkin.

Shuning uchun unga juda puxta tayyorlanish, ayblanuvchi shaxs xususiyatlarini inobatga olgan holda, vaziyatga ko’ra to’g’ri ish tutish lozim.
Qo’lga olish paytida ayblanuvchi qarshi harakatlar qilish mumkin (u qurollangan bo’ladi). Shuning uchun tergovchi havsizlik choralarini ko’rib chiqishi kerak.
Qo’lga olish paytini o’ta extiyotkorlik bilan tanlash lozim. Agarda jinoyatchi mast holda, narkotik moddalar ta’sirida bo’lsa uni o’ziga kelishi uchun imkoniyat berish maqsadga muvofiq bo’ladi.
Psixologik ta’sir ko’rsatishning eng samarali vositasi bu, uni o’z hohishiga ko’ra taslim bo’lishga ishontirish. Jinoyatchi bilan muzokara o’tkazish lozim va muzokaraga ota onasi, bolalari, do’stlarini taklif qilish ko’zlangan natijalarga olib keladi.