Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras
Yüklə 33,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münâsebetleri (1580-1850)
162 ÖZGÜR YILMAZ
layarak elçiliğe gönderdi. Raporlardan ilki “Rusya’nın Osmanlı Tebaasını Kendi Tarafına Çekerek Rus Tebaası Yapmak İçin Kullandığı Yöntemler ve Bunun Hayati Sonuçlarını Engellemek İçin Alınması Muhtemel Tedbirler” başlığını taşımaktaydı. 79
1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve savaş sonunda ortaya çıkan manzara önemli bir dönüm noktası teşkil etmişti. Barrère’ye göre bu savaş bölge için tam bir fe- laket olmuş ve yaşanan sorunların kaynağını teşkil etmişti. Savaş sırasında Rusların Gümüşhane’ye kadar ilerlediklerini; ancak ellerinde sahile ulaşıp İs- tanbul’a kadar gitme veya Anadolu’nun iç kısımlarına kadar ilerleme imkânı varken geri çekildiklerini belirten Barrère’ye göre Rusların Edirne Antlaşması ile bu kazanımlarından vazgeçmelerinin nedeni, işgalleri altındaki bölgedeki Hristiyan nüfusu beraberinde götürmeleri ve arkalarında harabe halinde bir eyalet bırakmalarıydı. Konsolosa göre bu göç Ruslara Anadolu’nun kapılarını açacak entrika sürecinin ilk merhalesiydi. 80 Öyle ki savaşı sona erdiren Edirne Antlaşması’nın 13. maddesine göre savaş sırasında ülkesini terk ederek Os- manlı veya Rus tarafına iltica edenler affediliyor ve istedikleri tarafa geçmek için 18 aylık bir mühlet tanınıyordu. 81 Bu sürenin sona ermesiyle iltica eden- lerin nihai milliyetleri belli olacaktı. Ancak Barrère, Rusya’nın bu maddeye karşın kendi tarafına çektiği reayayı bırakmak istemediğini belirterek ve bunu da uluslararası hukukun ihlali olarak değerlendirmekteydi. Her şeye rağmen önemli bir miktar Ermeni Rus idaresinden kaçarak eski topraklarına döndü. Bu sayede Barrère’ye göre “Türk Ermenistanı” olarak nitelediği Doğu Ana- dolu’da kayda önemli bir Ermeni nüfus ortaya çıkmıştı. 82 Ancak Rusya’nın bölgedeki Ermenilere yönelik politikaları sadece savaş ve sonrası ile sınırlı
79 AMAE, CADC, CPC, Turquie, Erzeroum, III, Barrère’den Bakanlığa, Erzurum, 10 Şu- bat 1848. 80 AMAE, CADC, CPC, Turquie, Erzeroum, III, Barrère’den Bakanlığa, Erzurum, 10 Şu- bat 1848. 81 Turan, a.g.m., s. 142. 82 Barrere Ermeni nüfusa dair oldukça yüksek rakamlar verir. Buna göre Erzurum Eyaleti 200 bin, Kürdistan 600 bin ve Anadolu’nun değişik değişik eyaletlerindeki Ermenilerin birkaç milyona ulaştığını belirtmektedir. AMAE, CADC, CPC, Turquie, Erzeroum, III, Barrère’den Bakanlığa, Erzurum, 10 Şubat 1848.
1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI SONRASI RUSYA’NIN DOĞU ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİNE DAİR BAZI TESPİTLER 163
raklarında kalan reayanın Rusya tarafına göçürülmesi süreciydi. 83 Rusya’nın en temel amacı Osmanlı tebaası Ermenileri planlı bir şekilde Rus tabiiyetine almaktı. Rusya bunu gerçekleştirmek için iki yöntem kullanıyordu: 84
maksadı ile Rus tarafına gidenleri kullanıyor ve daha sonra bunların ailelerini de Rus tarafına çekip Rus himayesine alarak Rus tabiiyetine alıyordu. Ancak Rus tarafı aynı hakkı Osmanlı Devleti’nin kullanmasını tanımıyordu. Eskiden Osmanlı tabiiyetinde olup da Rus tabiiyetine geçen ve Osmanlı topraklarında ikamet eden Ermenilerin tekrar Osmanlı tabiiyetine girmelerine müsaade et- miyordu. Erzurum’daki Rus konsolosu böyle bir durumda hemen müdahale ediyor ve bir şekilde bu hakkı kullanmak isteyenler tekrar Rus tarafına gönde- riyordu. Rusya bu iş için binlerce bahane uyduruyor ve Osmanlı tarafının ge- rekli önlemleri almadığı bir ortamda eskiden Osmanlı tabiiyetinde olan Erme- niler, Osmanlı tarafında ikamet etseler de Rus tabiiyetinden çıkmaya cesaret edemiyorlardı. Bu şekilde Rusya tarafından gelecek herhangi bir mali veya dini bir baskı siyasetinden de kurtulmuş oluyorlardı. 2. Barrère’nin bu noktada işaret ettiği ikinci husus ise Osmanlı ve Rus tebaası esnaf ve zanaatkârların durumuydu. Rusya’nın kendi himayesindeki Ermenileri Osmanlı ülkesinde ikamete zorlaması Osmanlı tebaası esnaf için tam bir felaketti. Buna göre Rus tebaası olan Ermeni esnaf ve zanaatkârlar Şubat 1846 Osmanlı-Rus Ticaret Antlaşması’na aykırı bir biçimde Osmanlı idaresindeki bölgede mesleklerini icra etmeye devam ediyorlardı. Oysaki ant- laşmanın 6. maddesi “esnaflık ve sanatkârlık” hakkının sadece Osmanlı teba- asına tanındığını ortaya koymaktaydı. 85 Barrère’ye göre Rus himayesinde olan Ermeniler bölgede yaklaşık olarak beş yüz dükkân sahibiydi. Bu hakka sahip olmak isteyen Osmanlı tebaası Ermeniler bir şekilde Rus topraklarına geç- mekte, burada Rus himayesine girerek bu himayenin kendilerine sağladıkları avantajlardan istifade etmek üzere eski memleketlerine, Osmanlı ülkesine
83 Özcan, , a.g.e., s. 171. 84 AMAE, CADC, CPC, Turquie, Erzeroum, III, Barrère’den Bakanlığa, Erzurum, 10 Şu- bat 1848. 85 Mübahat S. Kütükoğlu, Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münâsebetleri (1580-1850), TTK, Ankara, 2013, s. 228. Yüklə 33,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|