Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

158 

ÖZGÜR YILMAZ 

 

 

alarak,  bölgede  başka  bir  gücün  ortaya  çıkmasına  engel  olmayı  ve  Hindis-

tan’daki varlığını tehlikeye atacak her türlü gelişmelere karşı durmayı hedef-

leyerek sınır meselesinin diplomatik yollarla halledilmesini istiyordu.

62

 Rusya 

açısından bakıldığında Rusya’nın da en az İngiltere kadar Doğu Anadolu ve 

İran üzerinde hesapları vardı. Rusya, son savaştan sonra İran’ın iç ve dış işle-

rinde önemli bir nüfuz sahibi olmuştu. Bundan dolayı Rusya, İran’ın Osmanlı 

ile  harbe  girip  zayıflamasını  istemiyor;  Osmanlılar  karşısında  muhtemel  bir 

mağlubiyetinin daha evvel İran topraklarından istila ettiği Revan ve Nahçıvan 

gibi yerlerin bir kargaşa durumunda elden çıkabileceğinden endişe ediyordu. 

Ayrıca Kafkasya’da karışıklıklar ve burada Şeyh Şamil’e karşı verilen müca-

delede nedeniyle Rusya, çıkacak bir savaşın bu taraflardaki durumu da zora 

sokacağından endişe ederek barıştan yana bir tavır  almıştır.

63

  Kısacası  hem 

İngiltere  hem  de  Rusya  için  güçlü  olmayan;  ama  istedikleri  zaman  kontrol 

edebilecekleri bir İran Devleti en makul olanıydı.

64

 Bundan dolayı her iki dev-

letin elçileri, Osmanlı-İran arasında arabuluculuk yaparak olası bir çatışmayı 

engelledi ve meselelerin çözümüne hizmet edecek hem de bölgedeki menfa-

atlerini korumaya hizmet edecek bir biçimde kendilerinin de gözlemci olarak 

katılacakları bir komisyon kurulması konusunda her iki devleti de ikna ettiler. 

Kurulacak  olan  komisyonun  müzakereleri  yapacağı  yer  olarak  Erzurum  se-

çildi.

65

  

Bu  gelişmenin  Erzurum’da  Fransız  konsolosluğunun  kuruluş  sürecine 

olan etkisi açısından bakıldığında ise, Fransa’nın Doğu’daki gelişmelere daha 

fazla ilgi göstermesinin bir sonucu olduğu söylenebilir. Öyle ki İngiltere ve 

Rusya’nın müdahil olduğu bu meselede Fransa’nın herhangi bir etkinliği söz 

konusu değildi.

66

 Fransa’nın siyasî ve ticarî bir etkinliğinin olmadığı Osmanlı-

İran sınırındaki gelişmelere ilgiyle yaklaşması ve Erzurum’da toplanacak olan 

                                                      

62

 İbrahim Aykun, Erzurum Konferansı (1843-1847) ve Osmanlı-İran Hudut Antlaş-

ması,  Basılmamış  Doktora  Tezi,  Atatürk  Üniversitesi,  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü,  Erzurum, 

1995, s. 57. 

63

 Sıtkı Uluerler, XIX. Yüzyıl İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1774-1848), 

Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ, 2009, s. 

447-448. 

64

  Melike  Sarıkçıoğlu,  Osmanlı-İran  Hudut  Sorunları  (1847-1913),  TTK,  Ankara, 

2013, s. 66. 

65

 Sabri Ateş, Ottoman-Iranian Borderlands: Making a Boundary, 1843-1914, Camb-

ridge University Press, New York, 2013, s. 81-85; Sarıkçıoğlu, a.g.e., s. 67. 

66

  AMAE,  CADN,  APD,  Constantinople  (Ambassade),  Série  D,  Trébizonde,  IV,  Out-

rey’den Bourgueney’ye, Trabzon, 2 Şubat 1843. 

---

 

1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI SONRASI RUSYA’NIN 

DOĞU ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİNE DAİR BAZI 

TESPİTLER 

159 

 

konferansı şehre atanacak bir konsolos vasıtasıyla izlemesi aslında İngiltere 

ve Rusya’nın bu bölgedeki otoritesine ortak olmaktan ziyade Doğu’daki siyasî 

gelişmelerden uzak kalmamak ve Osmanlı coğrafyasındaki çıkarlarını her açı-

dan muhafaza etmek amacıyla yapılmış bir siyasî tercihti. Fransız elçiliğinden 

konsolos Outrey’e gönderilen yazılardan da bunu anlamak mümkündür.

67

 Bu 

gelişmeler çerçevesinde Fransız Hükümeti, 29 Aralık 1842’de almış olduğu 

bir karar ile Erzurum’da bir konsolosluğun kurulmasına karar verdi ve Charles 

Frédéric  Théodore  Goepp’u  konsolos  olarak  tayin  etti.

68

  Fransız  Dışişleri 

Goepp’e gönderdiği resmi yazılarda Rus-İran sınırına yakın bu stratejik böl-

gede konsolosun siyasî gözlemler yapmasını istiyordu.

69

 Ancak Goepp, Erzu-

rum’da  çok  uzun  süre  kalamadı.  Şehirde  on  dört  ay  kaldıktan  sonra  Erzu-

rum’dan ayrıldı. Goepp Erzurum’da geçirdiği süre zarfında büyük oranda Er-

zurum’da devam eden konferans görüşmelerini takip ederek sınırlı imkânlar 

ile Fransız makamlarına bilgiler vermeye çalıştı. 1843’ün Haziran’ında Erzu-

rum’dan  geçen  ve  bir  müddet  şehirde  kalarak  şehir  ve  burada  devam  eden 

konferans  görüşmeleri  hakkında  önemli  bilgiler  veren  Alman  coğrafyacı  ve 

doğa bilimci Wagner’in belirttiği gibi, çevreyi ve ortamı çok iyi bilen ve uzun 

zamandır Erzurum’da bulunan İngiliz ve Rus konsolosların yanında Goepp’in 

başarılı olma şansı azdı.

70

  Yine  de  Fransa  herhangi  siyasî  ve  ticarî  etkinliği 

olmasa da bölgedeki önemli gelişmeleri haber alabileceği diplomatik bir mer-

kez olarak Erzurum konsolosluğunu muhafaza etti.  

Goepp’in Erzurum’dan ayrılması üzerine yerine vekâleten Henri Etienne 

Soulange-Bodin tayin edildi. Ancak Bodin’in de Erzurum’da yapacak çok bir 

şeyi yoktu. Zira Erzurum’daki konferans görüşmeleri kesilmişti.

71

 Bu şartlar 

altında  Bodin’nin  “konsolosluğu  faydalı  bir  hale  getirmek”  için  kendisine 

farklı bir meşgale buldu. Bodin’in bu tercihi Rusya’nın Ermeni reaya üzerin-

den başlattığı Ermeni Meselesi’nin Fransa açısından da takip edildiğini gös-

                                                      

67

 AMAE, CADN, APD, Constantinople (Ambassade), Série D, Trébizonde, IV, Elçilik-

ten Outrey’ye, Pera, 22 Aralık 1842. 

68

 Sources de l’histoire du Proche-Orient et de l’Afrique du nord dans les archives et 

bibliothèques français, Tome I-II, K.G. Saur, Paris-London, 1996, s. 1218. 

69

 AMAE, CADC, CCC, Erzeroum, I, Bakanlıktan Goepp’e, Paris, 28 Nisan 1843.  

70

  Moritz  Wagner,  Reise  nach  Persien  und  dem  Lande  der  Kurden,  Vol.  1,  Arnold, 

Leipzig, 1852, s. 219-220. 

71

 AMAE, CADC, CPC, Turquie, Erzeroum et Trébizonde, II, Bodin’den Guizot’ya, Er-

zurum, 25 Eylül 1844. 

---