Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

152 

ÖZGÜR YILMAZ 

 

 

Eçmiyazin’e davet etmekte oldukça aceleci davranmıştı. Aslında bu Er-

meni meselesine müdahale etmek için bir vasıtaydı. Böylece Rusya, her-

hangi bir baskıya maruz kalmaları durumunda Ermenileri himaye etmek 

için bir gerekçe bulmuş oldu. Rusya, Ermenileri kendi müstakbel hâkimi-

yetine hazırlıyor ve onları aranan bir cemaat yapmaya çalışıyordu”.  

Fontanier’nin  de  dile  getirdiği  gibi  Rusların,  Ermeniler  üzerindeki  bu 

hamleleri “Ermeni Meselesi” denilen siyasi bir meselenin de doğmasına neden 

olmuştu. Öyle ki Fransız diplomasisi Gregoryen Ermenilerin Rusya’ya olan 

bu göçünün bölgede azınlıkta olan Katolik Ermenilere verdiği zararlardan en-

dişe  ediyor,  bölgeye  gönderdiği  temsilcileri  vasıtası  ile  onların  üzerindeki 

Fransız himayesini göstermeye çalışıyordu.

38

 Rusların Doğu Anadolu’daki fa-

aliyetleri  bölgede  çıkarı  olan  diğer  devletlerin  de  dikkatle  izlediği  gelişme-

lerdi. Özellikle Hindistan’daki çıkarları nedeniyle Rus yayılmasından en çok 

rahatsızlık duyacak olan İngiltere’ydi. Bunun için İngiltere bölgeye gönder-

diği konsoloslara verdiği talimatlarda Rus politikalarına karşı özellikle dik-

katli olunması gerektiğini vurgulamaktaydı. İngiliz elçisi Sir Robert Gordon 

1830’da  Trabzon’a  konsolos  olarak  tayin  edilen James  Brant’a  verdiği  tali-

matlarda

39

 konsolosun, Rusya’nın 1826-1829 yılları arasında İran ve Osmanlı 

Devleti ile  yaptıkları  savaşlar  sonrasında  İngilizlerin nüfuz  bölgesine doğru 

genişlediğinden bahsedilerek, bu genişlemenin Müslüman ve Hristiyan tüm 

bölge sakinlerinin zihinlerinde yaratacağı etkinin Osmanlı otoritesi açısından 

doğuracağı  sonuçları  izlemesini  istiyordu.

40

  Nitekim  Brant  konsolosluğun 

merkezini Trabzon’da geçirdiği altı yılın ardından daha stratejik bir nokta olan 

Erzurum’a taşımış ve siyasi ve ticari olarak uzun bir süre bölgede İngiliz po-

litikasının takipçisi olmuştur.

41

  

                                                      

38

 Yılmaz, a.g.m., s. 167. 

39

 Talimatlar için bkz. “Sir Robert Gordon to Brant”, The British Library, Archives and 

Manuscripts, Add. MS, 42512, “Brant Papers”; Charles King, Karadeniz, Çev. Zülal Kılıç, 

Kitap Yayınevi, İstanbul, 2008, s. 311.  

40

 Anthony Bryer, “The Last Laz Rising and the Downfall of the Pontic Derebeys 1812-

1840”, Bedi Kartlisa, S XXVI, Paris, 1969, s. 191-210. 

41

 Uygur Kocabaşoğlu, Majestelerinin Konsolosları İngiliz Belgelerine Göre Osmanlı 

İmparatorluğu’ndaki  İngiliz  Konsoloslukları  (1580-1900),  İletişim  Yayınları,  İstanbul, 

2004, s. 56-57. 

---

 

1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI SONRASI RUSYA’NIN 

DOĞU ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİNE DAİR BAZI 

TESPİTLER 

153 

 

II. Bölgeye Yönelik Fransız İlgisi 

Çalışmamızın  temel  kaynağını  Trabzon  ve  Erzurum’a  yerleşik  Fransız 

konsolosların yapmış olduğu yazışmalar oluşturduğu için burada bölgeye yö-

nelik Fransız ilgisine dair bazı bilgiler vermek yerinde olur. Fransa’nın, Kaf-

kaslara  doğru  Rus  yayılması  karşısında  yüzyılın  başında  Gürcistan’ın 

Rusya’nın hâkimiyetine girmesi sürecinden itibaren bölge ile ilgilendiği gö-

rülmektedir. Bu bakımdan 1803 yılında Trabzon’da tesis edilen Fransız kon-

solosluğunun en önemli misyonu bölgedeki siyasi ve askeri gelişmeleri takip 

ederek Fransız makamlarını bilgilendirmekti. Trabzon’daki ilk Fransız konso-

losu Dupré, Trabzon’da geçirdiği yirmi yıla yakın sürede sürekli olarak Os-

manlı-Rus savaşları sonucunda Rusya’nın bölgeye yayılmasını izlemiş; hatta 

Gürcistan’ın bağımsızlığı için Napolyon nezdinde son Gürcü kralı II. Salomon 

için aracı olmuştu.

42

 Fransa siyaseti açısından bakıldığında Rusya’nın bölgeye 

yayılmasından  duyulan rahatsızlığın  1828-1829  Osmanlı-Rus  Savaşı  sonra-

sında daha da belirgin bir hal aldığı görülmektedir. Bunu özellikle Trabzon’a 

geçici konsolosluk görevlisi olarak atanan Fontanier’nin misyonundan takip 

etmek mümkündür.  

Fransa  Dışişleri  Bakanı  Polignac’nın  Fontanier’ye  verdiği  talimatlarda 

konsolosun Rusya’nın bölgedeki siyasetini izlemeye yönelik yoğun bir mesai 

harcayacağı  belirtiliyordu.

43

  Öncelikli  olarak  Fontanier  ticari  misyonun  bir 

parçası olarak Osmanlı-Rus Savaşı ile Osmanlı-İran arasındaki bağlantıyı ke-

sen Rusya’nın bu bölgelerdeki kazanımlarını ve İran ticaretini kendi tarafına 

çekmeye yönelik çalışmalarını Fransız hükümetine bildirecekti. Ayrıca Kato-

liklerin hamisi bir devletin temsilcisi olarak bu gücü göstermekten geri dur-

maması isteniyordu. Siyasi görevleri arasında ise; göreve başladığı dönemde 

1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Osmanlı-Rus sınır görüşmeleri ya-

pıldığı için Fontanier’nin bu konuda çok daha itinalı bir şekilde Fransız Hari-

ciyesi’ne  bilgiler  göndermesi,  bunun  için  Osmanlı  hükümetinin  Erzurum’u 

geri aldıktan sonra bu şehre giderek Anadolu’nun kaderini etkileyecek önemli 

                                                      

42

 Marianne Seydoux, “La France et l’Imérétie sous Napoléon Ier, Quelques documents 

inédits sur la Transcaucasie au début du XIXe siècle”, Cahiers du monde russe et soviétique, 

C VIII, S 4, Paris, 1967, s. 616-627. 

43

 AMAE, CADN, APD, Constantinople (Ambassade), Série D, Trébizonde, III, “ Inst-

ructions pour M. Fontanier, Gérant du Vice Consulat de Trébizonde “, Paris, 10 Haziran 1830. 

---