Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

KAVSΠDİVANINDA ATASÖZLERİ VE VECİZ İFADELER 

879 

 

Giriş 

Anadolu  sahası  tezkirelerinde  hayatı  hakkında  bilgi  bulunmayan  Kavsî 

17. yüzyıl Türk divan edebiyatının büyük şairlerindendir. Onun hayatı hak-

kındaki bilgileri İran sahası tezkirelerinde edinebilmekteyiz. Çoğu gazeller-

den oluşan Türkçe divanında 559 gazel, 2 terkib-i bend, 3 terci-i bend, 7 mü-

seddes, 5 muhammes, 14 murabba ve 12 de rubai türünden manzume yer al-

maktadır.

1

 Gazellerinin yüksek sayıda olması, divanda kasidelerin bulunma-

yışından hareketle Kavsî’nin bir gazel şairi olduğunu söyleyebiliriz. 

Dîvan’ının Tebriz nüshasındaki istinsah tarihinin 1086 olması, bu tarihin 

de 1675 tarihine karşılık gelmesi, Kavsî’nin 17. asrın ortalarında yaşadığını 

göstermektedir.

2

 Şair bir ailenin çocuğu olarak Tebriz’de doğan ve ilk eğiti-

mini burada alan Kavsî, gençliğinde devrin ilim ve sanat merkezi olan İsfa-

han’a gitmiş oradaki ilim merkezlerinde iyi bir eğitim görmüş, devrin ileri ge-

len ilim adamlarıyla arkadaşlık kurmuştur.  

Tebriz, Safevî Devleti’nin 15. ve 16. asırdaki siyasî ve ticarî başşehridir. 

Ancak I. Şah Abbas döneminde devlet merkezi olarak Isfahan seçilmiştir. I. 

Şah Abbas’ın kimisini zorla kimisini ikna ederek Isfahan’a götürdüğü âlimler 

ve sanatkârlar Isfahan’ın yeni bir medeniyet merkezi olarak tanınmasına kat-

kıda bulunmuşlardır. Tebriz ise 17. asırda ilim ve  medeniyet merkezi olma 

özelliğini yavaş yavaş yitirmekle birlikte ilim ve kültür faaliyetleri bakımın-

dan önemini korumaya devam etmiştir.

3

 

17.  yüzyılda  Isfahan’ın  en  büyük  âlimlerinden  biri  olan  Ağa  Hüseyin 

Hansârî Kavsî’nin yetişmesinde önemli rol oynayan âlimlerden biri olmuştur.

4

 

Ağa Hüseyin Hansârî’nin yanında eğitim gördükten sonra Hindistan’a gitmiş 

olan Kavsî, burada Ekber Şah’ın sarayında bulunmuştur. Tarihi kesin olarak 

bilinmemekle beraber bir süre sonra Tebriz’e geri dönmüş ve bir din adamı 

                                                      

1

 Ferhad Rahimi, Kavsi Divanı’nın Dil İncelemesi (Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Sözlük), 

(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstan-

bul, 2011, s. 12. 

2

 Mümine Çakır, Kavsi, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Di-

zin),  (Yayınlanmamış  Doktora  Tezi),  Gazi  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü,  Ankara, 

2008, s. 8. 

3

 Nizami Xudiyev, Azerbaycan Edebi Dili Tarihi, Ankara, 1997, s. 201-203, 272. 

4

 Hamit Araslı, Azerbaycan Edebiyatı Tarihi ve Problemleri (Seçilmiş Eserleri 1. cilt) 

Bakı, Gençlik, 1998, s. 573. 

---

880 

MURAT KEKLİK 

 

 

olarak  hayatını  sürdürmüştür.

5

  Vefat  yeri  ve  tarihi  kesin  olarak  bilinmeyen 

Kavsî muhtemelen Tebriz’de vefat etmiştir.

6

  

Kavsî, şiirlerinde tasavvufî ifadelere yer vermekle birlikte mutasavvıf bir 

şair değildir. Bazı tasavvufî tabirleri başarıyla kullanır, ancak bu kullanışları 

doğrudan tasavvufî anlamlar içermez. Kavsî’nin münâcât ve nât türünde bir-

kaç gazelinin dışında dinî mahiyette şiirleri yoktur.

7

  

Kavsî şiirlerinde hangi mezhebe ve tarikata bağlı olduğunu açıkça dile 

getirmese de onun şiirlerinde Hz. Ali’yi öven beyitlerle karşılaşmak mümkün-

dür. Divan’ındaki dört numaralı gazelde Kavsî, Hz. Ali’nin padişah olduğunu, 

büyüklüğün ona yaraştığını, herkesin ona muhtaç olduğunu, mürüvvetin, lüt-

fun ona münhasır olduğunu, evliyaların mertebesinin onunla tamama erdiğini, 

peygamberin silsilesinin onunla kaim olduğunu söyler. Yine bazı beyitlerde 

“şah-ı velâyet, Haydar-ı Kerrâr, Şah-ı Merdân, Haydar-ı Safder, Sultân-ı Ker-

belâ, şehid-i Kerbelâ, Hasan” ifadeleri onun Hz. Ali’ye bağlılığını göstermek-

tedir.

8

 Şiirlerindeki bu ifadelerden yola çıkarak onun Şii olduğunu söylemek 

mümkündür. 

Bana şâh-ı vilâyet Heyder-i Sefder yeter Kovsî 

Eger gerdûn-ı bî-zinhâr eşitmez el-emân menden 

g. 407/17



 

Topragdan götür men-i bî-kedri yâ ‘Elî 

Ey münhesir mürüvvet ü lütf ü ‘etâ sana 

 

g. 4/6 

Çakır’ın değişik kaynaklardan derleyerek ifade ettiği gibi Kavsî, “Fuzûlî 

mektebinin önemli bir temsilcisi” ve “Türkçenin lirik şiir üstadı” olarak bilin-

mektedir. Yine Çakır’ın Azade Rüstemova’dan aktardığı şekliyle ifade edecek 

olursak “Kavsî, zamanın geçici çağrısına uymamış, şiirini kendi ana dilinde 

yazmıştır”. Şiirlerinde vatan teması önemli bir yer tutar. Bunda Şah Abbas’ın 

zoruyla ömrünün büyük bir kısmını Tebriz’i bırakıp Isfahan’da geçirmesinin 

etkisinin  olduğunu  belirtmek  gerekir.  Kavsî’nin  gazellerinde  duygusal  tesir 

                                                      

5

 Yavuz Akpınar, Azerî Edebiyatı Araştırmaları, Dergah Yay., İst., 1994, s. 69. 

6

 Çakır, a.g.e., s. 15. 

7

 Çakır, a.g.e., s. 13. 

8

 Çakır, a.g.e., s. 14-15. 



 Ferhad Rahimi, Kavsi Divanı’nın Dil İncelemesi (Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Sözlük), 

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011. (Gazel ve 

beyit  numaraları  bu  eserdeki  sıraya  göre  düzenlenmiş  olup beyitlerin  imlasında  Azerbaycan 

Türkçesi imlasına sadık kalınmıştır.) 

---