II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON
ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI
ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ
125
lardan aldıkları eğitimler ile gönüllü olarak Alman Ordusu’na destek için ha-
zırlanan lejyon birlikleri sayıları az da olsa artık
“Alman Müttefiki”
64
olarak
savaşa hazır hale gelmişlerdir. Doğu Lejyonlarından kuruluş hazırlıkları ta-
mamlanan 781, 782, 783 ve 784. Türkistan Piyade Taburları; 804 ve 805.
Azerbaycan Piyade Taburları; 800. Çerkez, 801. Dağıstan, 802 Oset Piyade
Taburları; 795 ve 796. Gürcü Piyade Taburları, 808 ve 809. ve Ermeni Piyade
Taburları 1942 yılı sonbahar aylarında eğitimlerini tamamlayarak savaşa hazır
bir şekilde görevlendirildikleri cephelere ulaşmışlardır.
65
1942 yılı ortalarından itibaren lejyon alaylarından cephelere sevkiyatın
ikinci büyük dalgası başlamıştır. Yaklaşık 9 ay süren sevkiyat ve dağıtımlar
1943 yılı baharında son bulmuştur. Bu dönem zarfında Polonya’daki acemi
birliklerinden cephelere gönderilen birlikler içinde 806, 807, 817 ve 818 no’lu
Azerbaycan Piyade taburları bulunmaktadır. Bu arada Doğu Bakanlığı Kaf-
kasya Masası üst düzey bürokratlarından General Köstring 30 Nisan 1943 ta-
rihinden sonra Türk Asıllı Lejyon Birlikleri olarak göreve başlamıştır.
66
Alman Ordusu’na destek amacıyla kurulmuş olan lejyonların karargâhı,
Polonya sınırları içerisinde bulunan Polşa mevkiindedir. Daha sonra Paris’te
bir merkez teşkil edilmiştir. 1942-1943 yıllarında ana karargâhta eğitilen lej-
yonlardan toplam elli üç tabur oluşturularak ihtiyaç olan cephelerde görevlen-
dirilmişlerdir. Sayılarının 50.000’i aştığı tahmin edilen bölüklerde asker ve
subay sayısı 750-900 arasıdır. Bütün lejyonların tamamındaki Alman subay
ve yönetici sayısının sadece 60 kişi olduğundan yola çıkarak lejyonların sa-
dece teknik değil, kültürel olarak ta kendi yaşam tarzlarını devam ettirdikleri
düşünülebilir. Birliklerin hepsinde Alman komuta kademesi ile Türk Askerler
arasında iletişim sorunu olmaması için tercüman bulundurulmakta ve ortaya
çıkan anlaşmazlıkların giderilmesine anında müdahale edilmektedir. Güney
64
Doğu Lejyonları kapsamındaki Türkistan Birlikleri’nin kendi elbise, yakalık, kolluk ve
flamaları ile cephelere gelmesinin Alman askerlerinin morallerini de olumlu yönde etkileme
ihtimali yüksektir.
65
Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 198; Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri, s. 41.
66
Lejyon Birlikleri’ndeki askerler Almanya için gönüllü olarak bilinse de, durumun mec-
buriyetten doğduğunu iki taraf da farketmektedir. Her halükarda eğitim kışlalarında kalmak esir
kamplarında kalmaktan çok daha iyidir. Cephelere dağıtılan lejyon birliklerinin sevkiyat ve gö-
revleri konusunda tek yetkili ise 1944 sonrası dönemde “Gönüllü Birlikler Komutanı” (General
der Freiwilligenverbände) Ernst Köstring’dir. Bir önceki görevi Türkistan Lejyonları Genel
Müfettişi olan General Köstring bu birlikler ile iyi diyalog kurması ile tanınanacaktır. Çelik, II.
Dünya Savaşında…, s. 199.
126
SELMA YEL
Alman Ordusu’nun Karadeniz’in kuzeyinden Kafkasya’ya doğu ilerlemesinde
ise genelde Azerbaycanlı, Gürcü ve Ermeni taburlarından faydalanıldığı gö-
rülmektedir.
67
804’üncü Azerbaycan Taburu, Alman Dağ Kolordusu ile bir-
likte Sohum
68
şehrini kuşatmasına iştirak etmiştir.
69
Azerbaycanlı gönüllülerin ilk muharebelerinden birisi Kafkasya’da Kara-
çay Türklerinin yaşadığı bölgede olmuştur. Ruslara karşı vuruşan Azerbay-
canlı askerler ilk kurtardıkları şehrin adını “Zafer şehri” koymuşlardır. Bu mu-
harebeden sonra Azerbaycanlı lejyon askerleri yüksek rütbeli Alman zabitinin
teşekkürünü kazanmışlardır.
70
Azerbaycan lejyonu 2 alay, 20 tabur ve diğer
bölümlerden oluşmakta olup, sadece Kafkasya cephesinde 4500 Azerbaycanlı
askerden oluşmuş 5 tabur savaşmıştır. Başarılarından dolayı Almanlar, onları
“Aslan”, “Bergman”, “Donmek” taburları gibi isimlerle anmışlardır. Lejyon
alayları içindeki Azerbaycanlıların sayısı 38 bine kadar ulaşmıştır.
71
Alman Ordusu içinde destek kuvvetleri olarak düşünülüp kuruluşu ger-
çekleştirilmiş olan Türk-Müslüman lejyon alaylarını şu şekilde tasnif etmek
mümkündür:
Kafkas Müslüman Lejyonu: Toplanma merkezi: Jedlnia‘dır.
72
Kafkas
Müslüman Lejyonu’nun adı 2 Ağustos 1942’de Azerbaycan lejyonu olarak
değiştirilmiştir.
73
1942 yılı ortalarına kadar Alman ordusunda geri hizmetlerde
görevlendirilen esir Azerbaycan kökenli askerler, 1942 yılı sonunda ‘Azer-
baycan Gönüllü Silahlı Birlikleri’ teşkilatını kurmuşlar ve “Bozkurt, Berg-
man, Cevat Han ve Aslan taburları’ ile özel tim birliklerini teşkil etmişlerdir.
67
Sefter Bakülü de genel olarak aynı güzergâh üzerinde lejyon alayında görev yaptığını
ve özellikle Ukrayna’da sivil Yahudi halkın katledilmesine tanıklık etmek mecburiyetinde kal-
dığını ifade etmiştir.
68
Sohum olarak adlandırılan şehir günümüzde Abhazya Cumhuriyeti’nin Karadeniz kıyı-
sındaki Sohumi şehridir.
69
Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 201.
70
Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 42.
71
“Azerbaycan
Lejyonu”,
http://www.azerbaijans.com/content_1714_tr.html,
(09.10.2016’da erişildi).
72
Polanya’da bir bölge.
73
“Doğu Lejyonları”, https://tr.wikipedia.org/wiki/%Do%C4%Fu_lejyonlar%C4%B1,
(01.10.2016’da erişildi).