Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

125 

 

lardan aldıkları eğitimler ile gönüllü olarak Alman Ordusu’na destek için ha-

zırlanan lejyon birlikleri sayıları az da olsa artık “Alman Müttefiki”

64

 olarak 

savaşa hazır hale gelmişlerdir. Doğu Lejyonlarından kuruluş hazırlıkları ta-

mamlanan  781,  782,  783  ve  784.  Türkistan  Piyade  Taburları;  804  ve  805. 

Azerbaycan Piyade Taburları; 800. Çerkez, 801. Dağıstan, 802 Oset Piyade 

Taburları; 795 ve 796. Gürcü Piyade Taburları, 808 ve 809. ve Ermeni Piyade 

Taburları 1942 yılı sonbahar aylarında eğitimlerini tamamlayarak savaşa hazır 

bir şekilde görevlendirildikleri cephelere ulaşmışlardır.

65

 

1942  yılı  ortalarından  itibaren  lejyon  alaylarından  cephelere  sevkiyatın 

ikinci büyük dalgası başlamıştır. Yaklaşık 9 ay süren sevkiyat ve dağıtımlar 

1943 yılı baharında son bulmuştur. Bu dönem zarfında Polonya’daki acemi 

birliklerinden cephelere gönderilen birlikler içinde 806, 807, 817 ve 818 no’lu 

Azerbaycan Piyade taburları bulunmaktadır. Bu arada Doğu Bakanlığı Kaf-

kasya Masası üst düzey bürokratlarından General Köstring 30 Nisan 1943 ta-

rihinden sonra Türk Asıllı Lejyon Birlikleri olarak göreve başlamıştır.

66

 

Alman Ordusu’na destek amacıyla kurulmuş olan lejyonların karargâhı, 

Polonya sınırları içerisinde bulunan Polşa mevkiindedir. Daha sonra Paris’te 

bir merkez teşkil edilmiştir. 1942-1943 yıllarında ana karargâhta eğitilen lej-

yonlardan toplam elli üç tabur oluşturularak ihtiyaç olan cephelerde görevlen-

dirilmişlerdir.  Sayılarının  50.000’i  aştığı  tahmin  edilen  bölüklerde  asker  ve 

subay sayısı 750-900 arasıdır. Bütün lejyonların tamamındaki Alman subay 

ve yönetici sayısının sadece 60 kişi olduğundan yola çıkarak lejyonların sa-

dece teknik değil, kültürel olarak ta kendi yaşam tarzlarını devam ettirdikleri 

düşünülebilir. Birliklerin hepsinde Alman komuta kademesi ile Türk Askerler 

arasında iletişim sorunu olmaması için tercüman bulundurulmakta ve ortaya 

çıkan  anlaşmazlıkların  giderilmesine  anında  müdahale  edilmektedir.  Güney 

                                                      

64

 Doğu Lejyonları kapsamındaki Türkistan Birlikleri’nin kendi elbise, yakalık, kolluk ve 

flamaları ile cephelere gelmesinin Alman askerlerinin morallerini de olumlu yönde etkileme 

ihtimali yüksektir. 

65

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 198; Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri, s. 41. 

66

 Lejyon Birlikleri’ndeki askerler Almanya için gönüllü olarak bilinse de, durumun mec-

buriyetten doğduğunu iki taraf da farketmektedir. Her halükarda eğitim kışlalarında kalmak esir 

kamplarında kalmaktan çok daha iyidir. Cephelere dağıtılan lejyon birliklerinin sevkiyat ve gö-

revleri konusunda tek yetkili ise 1944 sonrası dönemde “Gönüllü Birlikler Komutanı” (General 

der  Freiwilligenverbände)  Ernst  Köstring’dir.  Bir  önceki  görevi  Türkistan  Lejyonları  Genel 

Müfettişi olan General Köstring bu birlikler ile iyi diyalog kurması ile tanınanacaktır. Çelik, II. 

Dünya Savaşında…, s. 199. 

---

126 

SELMA YEL 

 

 

Alman Ordusu’nun Karadeniz’in kuzeyinden Kafkasya’ya doğu ilerlemesinde 

ise genelde Azerbaycanlı, Gürcü ve Ermeni taburlarından faydalanıldığı gö-

rülmektedir.

67

 804’üncü Azerbaycan Taburu, Alman Dağ Kolordusu ile bir-

likte Sohum

68

 şehrini kuşatmasına iştirak etmiştir.

69

  

Azerbaycanlı gönüllülerin ilk muharebelerinden birisi Kafkasya’da Kara-

çay Türklerinin yaşadığı bölgede olmuştur. Ruslara karşı vuruşan Azerbay-

canlı askerler ilk kurtardıkları şehrin adını “Zafer şehri” koymuşlardır. Bu mu-

harebeden sonra Azerbaycanlı lejyon askerleri yüksek rütbeli Alman zabitinin 

teşekkürünü kazanmışlardır.

70

 Azerbaycan lejyonu 2 alay, 20 tabur ve diğer 

bölümlerden oluşmakta olup, sadece Kafkasya cephesinde 4500 Azerbaycanlı 

askerden oluşmuş 5 tabur savaşmıştır. Başarılarından dolayı Almanlar, onları 

“Aslan”, “Bergman”, “Donmek” taburları gibi isimlerle anmışlardır. Lejyon 

alayları içindeki Azerbaycanlıların sayısı 38 bine kadar ulaşmıştır.

71

 

Alman Ordusu içinde destek kuvvetleri olarak düşünülüp kuruluşu ger-

çekleştirilmiş olan Türk-Müslüman lejyon alaylarını şu şekilde tasnif etmek 

mümkündür: 

Kafkas Müslüman Lejyonu: Toplanma merkezi: Jedlnia‘dır.

72

 Kafkas 

Müslüman  Lejyonu’nun  adı  2  Ağustos  1942’de  Azerbaycan  lejyonu  olarak 

değiştirilmiştir.

73

 1942 yılı ortalarına kadar Alman ordusunda geri hizmetlerde 

görevlendirilen esir Azerbaycan kökenli askerler, 1942 yılı sonunda ‘Azer-

baycan  Gönüllü  Silahlı  Birlikleri’  teşkilatını  kurmuşlar  ve  “Bozkurt,  Berg-

man, Cevat Han ve Aslan taburları’ ile özel tim birliklerini teşkil etmişlerdir. 

                                                      

67

 Sefter Bakülü de genel olarak aynı güzergâh üzerinde lejyon alayında görev yaptığını 

ve özellikle Ukrayna’da sivil Yahudi halkın katledilmesine tanıklık etmek mecburiyetinde kal-

dığını ifade etmiştir. 

68

 Sohum olarak adlandırılan şehir günümüzde Abhazya Cumhuriyeti’nin Karadeniz kıyı-

sındaki Sohumi şehridir. 

69

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 201. 

70

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 42. 

71

 

“Azerbaycan 

Lejyonu”, 

http://www.azerbaijans.com/content_1714_tr.html, 

(09.10.2016’da erişildi). 

72

 Polanya’da bir bölge. 

73

  “Doğu  Lejyonları”,  https://tr.wikipedia.org/wiki/%Do%C4%Fu_lejyonlar%C4%B1, 

(01.10.2016’da erişildi). 

---