Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

132 

SELMA YEL 

 

 

Daha savaş bitmeden önce 1944 yılında Paris’in Almanlardan kurtarılma-

sından sonra buradaki Azerbaycan lejyonunun bir kısmı mahvedilmiş, diğer 

kısmı  ise  İngiliz-Amerikan  kuvvetlerine  teslim  olmuştur.

94

  Müttefiklik  hu-

kuku gereğince bu lejyon askerlerinin de Sovyetlere teslim edilmiş olması ve 

lejyonlarda görev alanların büyük kısmına uygulanmış olduğu gibi vatana iha-

netle cezalandırılmış olmaları kuvvetle muhtemeldir. 

23 Şubat 1945’te Türkiye’nin Almanya’ya savaş ilan etmesi ile birlikte 

lejyon  alaylarında  savaşan  yaklaşık  250  bin  Azerbaycan  Türkünün  büyük 

kısmı büyük bir üzüntü yaşarken, Almanya’nın savaşta yenilmesinin kesinleş-

mesi ile birlikte psikolojik çöküntüye girmişlerdir. Bu askerler Almanya’nın 

kayıtsız şartsız teslimiyeti sonrasında da Sovyet Rusya’ya iade edilme tehli-

kesi ile karşı karşıya kalmışlardır. Bunlardan çok azı Avrupa’da kalmayı ba-

şarabilmiş, bir  kısmı Kral Faruk’un isteği ile Mısır’a giderken bir kısmı da 

Ürdün’ü tercih etmiştir. Mustafa Teymur Ateşli gibi bazıları da Alman hanım-

larla evlenerek  iade  edilmekten  kurtulmuşlardır.

95

  Safter  Bakülü ise  kendisi 

ile birçok arkadaşının Sovyetlere teslim olmaktan kaçmak için İsviçre’ye sı-

ğındıklarını, uzun bir müddet burada yaşadıktan sonra da 1948’de Türkiye’ye 

geldiklerini  ifade  etmektedir.

96

  Azerbaycanlı  lejyonerlerden  Güney  Ame-

rika’ya, Amerika Birleşik Devletleri’ne, Arjantin’e, Fransa’ya, İsviçre’ye ve 

hatta Çin’e iltica edenler de olmuştur.

97

 Hâlbuki “Eger Bakü’nün nefti olma-

saydı, Sovyetler İttifakının qalebesi belki de mümkün değildi...” diyen Haydar 

Aliyev önemli bir konuya işaret etmekte ve “Bu nefti hâsıl eden ise kəhrəman 

                                                      

94

 

“Azerbaycan 

Lejyonu”, 

http://www.azerbaijans.com/content_1714_tr.html, 

(09.10.2016’da erişildi). 

95

 

“Mustafa 

Teymur 

Ateşli”, 

http://www.biyografya.com/biyografi/12924, 

(01.10.2016’da erişildi). 

96

 Kahraman Durak, “Manisada Bir Nazi Askeri”, Yeni Asır, 24.11.2012; Tarafımızdan 

yapılmış olan görüşmede de benzeri bilgilere yer verilmiştir. Esirlik, çile ve aile hasreti ile ge-

çen 27 yılın ardından kendi ailesini kuran ve 3 çocuğu olan Safter Bakülü 1982 yılında Ma-

nisa’da emekli olmuştur. Bakülü, “Anamın hasreti içimi parçalıyordu. Ona bir kez daha sarıl-

mak  için  neler  vermezdim  ki.  Ama  izin  çıktı. 1969  yılında  turist  olarak  Leningrad’a  gittim. 

Akrabalarım beni karşıladı. KGB görevlileri ile Tiflis’e gittik. Daha sonra da Bakü’ye vardık. 

Sabah 08.00, akşam 21.00 arası görüş izni verdiler. 4 gün hakkım vardı. Köyüme gittim, anam 

dış kapıda oturuyordu. Çok yaşlanmıştı. 27 yıl, 7 ay, 3 gün sonra ona sarıldım, uzun uzun kok-

ladım” diyor. “Aynı anıları biz de Azerbaycan’dan gelen ekip ile birlikte gözyaşları ile dinler-

ken düşünmüştüm;  Ne  zaman bitecek  Azerbaycanlı Kardaşlarımızın çilesi ve Türkiye’de ne 

zaman anlaşılacak bağımsız vatanın ne kadar önemli olduğu? 

97

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri.., s. 15. 

---

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

133 

 

Azerbaycan halkı olmuşdur. Buna göre de Bakü şehri “Kahraman şehir” adına 

layik görülməli idi. Lakin bu da edilmedi”

98

 demektedir. 

Bu süreçte de aktif olan A. Fatalibeyli, Azerbaycan lejyoner askerlerinin, 

Sovyet ordusunun eline geçmemesi için imkânlar dahlinde bunlardan bir kıs-

mını güney ve batı cephelerinin yanı sıra yine o dönemde daha sakin bir bölge 

olan  İtalya’ya  göndermeye  çalışmıştır.  Her  kayıt  ve  şartta  Sovyet  ordusuna 

teslim olmak istemeyen lejyon askerleri, Müttefik devletlerin esiri olmayı ter-

cih etmektedirler. Zira Sovyetlerin eline geçerlerse öldürüleceklerini bilmek-

tedirler. Teslim olanların akıbeti gün gibi açık olup, her bölgeden bu istika-

mette  haberler  gelmektedir.

99

  Bütün  çabalara  ve  itirazlara  rağmen  Müttefik 

ordularına teslim olan lejyon askerlerinden yaklaşık 600 asker dışındakilerin 

büyük bölümü Sovyet Rusya’ya teslim edilmiştir. Stalin savaş sürerken de be-

lirttiği gibi bu savaş esirlerinin vatan haini olduğunu söyleyerek, çoğunu öl-

dürtmüş ve kalanını da başta Sibirya olmak üzere çalışma kamplarına gönder-

miştir.

100

  

Rus  ve  diğer  Müttefik  ordularının  önünden  kaçan  on  binlerce  Kırımlı, 

Azerbaycanlı,  Türkistanlı  Müslüman  halk,  can  güvenliği  sebebiyle  Al-

manya’ya sığınmaya ve kamplara yerleştirilmeye başlanmışlardır. Durum gi-

derek kötüleşmeye başlayınca Kudüs Müftüsü Emin el Hüseyni, SS Merkez 

Dairesi Başkanı Berger’den muhacir Müslümanların, Rus zulmünden koruna-

bilmesi için yardım istemek mecburiyetinde kalmıştır.

101

 Benzer şekilde Şubat 

                                                      

98

  İsmayılov,  Azərbaycanlıların  II.  Dünya  Müharebəsində…,  s.  4-5;  Sovyet  haki-

miyyəti döneminde halkın faşist Almanya’nın hücumuna karşı yapmış olduğu ən ağır və kanlı 

müharebe  “Böyük  Vətən  müharibəsi”olarak  adlandırlmaktadır.  Bu  müharibədə  SSCB  tərki-

bində yaşayan halklar 27 milyon nəfər kaybetmişlerdir. Aynı muharebede Azərbaycan’ın ka-

yıpları 300 bin nəfərdən çok olmuştur. Hatta Haydar Aliyev’e göre; “Egər Bakü’nün nefti ol-

masaydı Sovetlərin qəlip gelmesi bəlki də mümkün deyildi... Bu nefti hâsıl edən isə kəhrəman 

Azərbaycan halkı olmuşdur. Buna görə də Bakü şəhəri “Kəhrəman Şəhər” adına layik görülməli 

idi. Lakin bu da edilmədi”. 

99

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri, s. 13. 

100

 Sırakaya, İkinci Dünya Savaşı ve…, s. 152. 

101

  Çelik,  II.  Dünya  Savaşında…,  s.  209.  Filistin  Bölgesi’ni  elinde bulunduran  İngiliz 

İşgal İdaresi ile olan anlaşmazlığı dolayısı ile sürgünde bulunan Kudüs Müftüsü Emin el Hü-

seyni, İkinci Dünya Savaşı boyunca uzunca bir dönem Almanya’da kalarak Nasyonal Sosyalist 

Alman iktidarı ile işbirliği yapmıştır. Yakuplu, a.g.e., s. 36. 1930’lu yıllarda iktidara gelen Hit-

ler “Müslümanlardan istifade”ye öncelik vermiştir. Naziler bilinçli bir şekilde özellikle Türkiye 

dahil olmak üzere İslam dünyasında “Hitlerin sünnetli bir Müslüman olduğu” şayiasını  yay-

maya çalışmışlardır. Böylece Almanya’ya yönelik bir sempati oluşturabileceklerini düşünmek-

tedirler. Hitler, Kudüs müftüsü Hacı Emin El-Hüseyin’le de yakın ilişkiler kurmuştur. Bunun 

---