Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

123 

 

subay olanlar iyi düzeyde Rusça bildikleri için propaganda ve yayın konula-

rında faydalanmayı düşünmüşler bu yüzden de diğer esirlerden ayırmaya baş-

lamışlardır.

55

  

Türkistanlı ve diğer Müslüman esirlerden oluşacak silahlı gruplar ile ilgili 

hazırlıklar 1941 yılı Ekim ayında başlamıştır. Alman Kara Kuvvetleri istihba-

rat dairesi içerisinde 18 Ekim’den itibaren Andreas Mayer-Mader tarafından 

Kafkasya ve Türkistan asıllı esirlere çevirme, sabotaj, saldırı ve düşmana bas-

kın yapma konularında taktik eğitim verilmeye başlanmıştır.

56

 Türkistanlılar 

çoğunlukta olarak genelde Kafkasyalı ve diğer Türk unsurlardan oluşan bu 

birlik başlangıçta “Kafkasya Müslüman Lejyonu” olarak anılsa da, ilerleyen 

dönemde Türkler de kendi lehçelerine göre değişik gruplara bölünerek yeni 

düzenlemelere  gidilmiştir.  Almanlar  ilk  etapta  Azerbaycanlılar,  Adıgeler, 

Osetler, Avarlar, Lezgiler, Başkurtlar, Karaçaylar, Gürcüler, Lezgiler, İnguş-

lar,  Kabardinler,  Gürcüler,  Dağıstanlılardan  seçmeler  yapmaya  başlamışlar-

dır. Müteakiben bu çalışma Türkler, Moğollar, Özbekler, Tatarlar, Kazaklar, 

Kırgızlar ve Estonyalılar ile daha da büyüyerek devam etmiştir.

57

 

Almanlar bir taraftan da sürgünde yaşayan Azerbaycan ve sair ülkelerin 

muhalif liderler ile sürdürmeye devam etmişlerdir. Bu görüşmeler sonucunda 

Berlin’de sürgün hayatı yaşayan Azerbaycan Müsavat Partisi’nden Halil Has-

memmedov, M.Emin Resulzade, Şefi Rüstembeyli, Nağı Şeyhzamanlı, Fuat 

Emircan ve Abdurrahman Fatalibeyli gibi kişilerden de Lejyon alaylarının teş-

kilinde Nuri Paşa gibi önemli destek temin etmişlerdir

58

.  

Ağustos 1942’de ordu karargâhı ile lejyon alayları arasında irtibat tesisi 

için  İletişim  Heyetleri  “Ferbindungstab”  teşkil  edilmeye  başlanmıştır.  Hem 

Azerbaycan lejyonunun komutanı olan ve hem de “Azadlıg” Radyosu Azer-

baycan İdarehanesinin baş redaktörü olan A. Fetelibeyli Düdenginski, Azer-

baycan “İletişim Heyeti”nin başına getirilmiştir.

59

 İrtibat Heyeti Medeni Şu-

                                                      

55

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 179. 

56

 Hoffmann, a.g.e., s. 27’den naklen; Çelik, s. 179. 

57

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 189. 

58

 

“Azerbaycan 

Lejyonu”, 

http://www.azerbaijans.com/content_1714_tr.html, 

(09.10.2016’da erişildi). 

59

 “Azerbaycan Lejyonu”, http://www.azerbaijans... (09.10.2016’da erişildi). 

---

124 

SELMA YEL 

 

 

besi başkanlığına Fuat Emircan, Diplomatik Şube Başkanlığına ise A. Atama-

lıbeyov getirilmiştir. 1944 yılında Azerbaycan lejyonu, Azerbaycan milli-ba-

ğımsızlık ordusunun birleşik karargâhına dönüştürülmüştür.

60

  

Tatar, Başkurd, Çuvaş ve Finlandiyalı Sovyet esirleri için İdil-Ural ko-

misyonu  teşkil  edilirken,  Ahmed  Teymur,  Türkistan  komisyonuna,  Özbek 

Veli Kayyum Han, Şimali Kafkas komisyonuna, Ali Han Kantemir getirilmiş-

tir. Ayrıca, Gürcistan ve Ermenistan için de benzer şekilde komisyonlar teşkil 

edilmiştir. Bütün bu komisyonların başkanı ise NSDAP’ın (Nasyonal Sosya-

list Alman İşçi Partisi ) SA taburundan

61

 Kturmbanfürer Geybel’dir. Bu ko-

misyonlar, Sovyet savaş esirleri ile Ağustos 1941’den itibaren görüşmeye baş-

lamıştır. Onların arasından uygun olanlarını seçip lejyonlar kurulmasına yar-

dımcı olacaklardır.

62

 

Alman  Ordusu  ile  birlikte  Kızıl  Ordu’ya  karşı  savaşması  için  harekete 

geçirilen içinde Azerbaycanlıların da olduğu Kafkasya ve Türkistan Lejyon-

ları gibi diğer bölgelerde de lejyon alayları oluşturulmaya başlanmıştır.

63

 Bu 

çalışma ve gayretlerin sonucunda 1942 yılı baharından itibaren Almanya’nın 

birçok cephesinde lejyon askerleri görülmeye başlanmıştır. Alman komutan-

                                                      

60

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 40; “Azerbaycan Lejyonu”, http://www.azer-

baijans… (09.10.2016’da erişildi). 

61

“Sturmabteilung”,  https://tr.wikipedia.org/wiki/Sturmabteilung,  (06.10.2016’da  eri-

şildi) (SA, Türkçe: Taarruz Bölüğü), Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi’nin, Weimar Cum-

huriyeti zamanında nasyonal sosyalistlerin yükselişinde önemli rol oynamış yarı askerî örgüt 

olup, kahverengi gömlekler giydikleri için “Kahverengi Gömlekliler” olarak da ifade edilmiş-

lerdir. Kurucusu 1934’te Ernst Röhm’dir. 1920’de kurulmuş, 1921’de ise tam anlamıyla yarı 

askerî bir nitelik kazanmıştır. 1934’ten sonra SA’nın personel mevcudu 3,5 milyona kadar ulaş-

mış ve silahlı birlikler haline gelmişlerdir. Alman ordusunda ise sadece 100.000 asker vardır. 

Bu yüzden de Taarruz Bölüğü, Almanya içinde ikinci bir ordu haline gelmiş ve nasyonal sos-

yalistlerin politik rakiplerinin bastırılmasında önemli rol üstlenmiştir. Nasyonal sosyalistlerin 

Almanya’da  iktidara  gelmesinden  sonra  kısa  süreliğine  yardımcı  polis  (Hilfspolizei)  olarak 

atanmış olan SA, 1934 yazında gerek SS‘in daha da gelişmesi gerekse kendisinin zamanla fazla 

güçlenerek başına buyruk hareket etmeye başlaması sebebiyle değer kaybetmeye başlamıştır. 

1934 yılında 30 Haziran’ı 1 Temmuz’a bağlayan gece Adolf Hitler, SA’nın üst kademelerinde 

yer alan kişilerin tutuklanmasını ve idamını emretmiştir. O gece, 85 üst düzey SA lideri bıçak-

lanarak öldürülmüş olduğu için Alman tarihine “Uzun Bıçaklar Gecesi” olarak geçmiştir. Ernst 

Röhm de aynı şekilde öldürülmüş olduğu için SA’nın başına Viktor Lutze getirilmiştir. 

62

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 37. 

63

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 181. 

---