Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

130 

SELMA YEL 

 

 

Milli  Kurultayı’nın  gerçekleşebilmesi  için  her  türlü  desteği  vermiştir.  Av-

rupa’nın muhtelif ülkelerinden davet olunmuş; Azerbaycanlılar, cephelerden 

gelen asker ve subaylar, konuklar, bu kurultaya iştirak etmişlerdir. Salon üç 

renkli milli Azerbaycan ve Almanya bayrakları ile donatılmıştır.

86

 

Bu kurultayın da gösterdiği üzere A. Fetalibeyli, mevcut durumu bir fır-

sata dönüştürerek sürgündeki diğer muhalifler ile birlikte Almanya’nın da des-

teğini alarak Azerbaycan’ın bağımzsızlığını gerçekleştirebileceklerini düşün-

mektedir. Bu inanç sonucu olarak da Almanya’ya samimi destek vermeye de-

vam etmiştir. 1944 yılında Azərbaycan lejyonerləri olan A. Fatalibeyli’nin, İ. 

İsrafilov’un, R. Babayev’in, T. Memmed və E. Kazıyev’in faaliyetleri sonu-

cunda Lejyon İrtibat Kərargahı’nın (Ferbindunqştab) Paris bürosu açılmıştır. 

Paris’deki bu şubenin faaliyetlerinden Nuşibey Zülqederov, Rıza Tağıyev və 

Alibəy Hacınski sorumlu olacaklardır.

87

 

İronik olan şudur ki; Bir taraftan Alman cephelerinde Sovyet ordusuna 

karşı mücadele veren Azerbaycanlılar, diğer taraftan da başta Almanya olmak 

üzere diğer Sovyet cephelerinde kanla, ölümle sınanmaya, cefa çekmeye de-

vam  etmişlerdir.  Savaşın  başlamasını  müteakiben  Azerbaycan’dan  ilk  hafta 

içinde 40 binden fazla kız ve erkek Almanya’ya karşı savaşmak için gönüllü 

olarak  Sovyet  savaş  komutanlığına  müracaat  etmişlerdir.  Neredeyse  bütün 

Sovyet  cephelerinde  yer  alan  Azerbaycan  Türkleri  Sovyet  ordusuna  önemli 

katkılar yapmakla kalmamış, büyük kahramanlıklar da göstermişlerdir.

88

 Bun-

lardan birisi de Mustafa Teymur Ateşli’dir.

89

  

Savaşın  sonuna  kadar  Azerbaycan’dan  yarım  milyonun  üzerinde  asker 

Sovyet ordusuna katılmış, 397.400 bin kadarı savaşta şehit olmuş ya da ba-

kımsızlıktan ölmüştür.

90

 Azerbaycan sadece gençlerini Sovyet ordusuna asker 

                                                      

86

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 48. Kurultaya Berlin’den katılmış olan Tu-

gay Bey ayağa kalkarak, aksakallılardan birinin kurultayı açmasını rica etmiştir. Sürekli alkışlar 

altında tanınmış 1. Dünya Savaşı Azerbaycan gazilerinden olan Cihangir Bey Kazım oğlu kür-

süye gelip, Milli Azerbaycan Kurultayı’nı başlatmıştır. Cihangir bey konuşmasında: kurultayın 

Azerbaycan’ın milli istiklal tarihinde oynadığı mühim rol ve ehemmiyetini vurguladıktan sonra, 

Alman hükümetine vermiş olduğu destekten dolayı toplantıdakiler adına teşekkür etmiştir. 

87

 Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 40. 

88

 Nikpur Cabbarlı, Azerbaycan Muhaceret Nesli, Bakü, 2011, s. 6. 

89

  Sırakaya,  İkinci  Dünya  Savaşı  ve…,  s.  160-161;  “Mustafa  Teymur  Ateşli”, 

http://www.biyografya.com/biyografi/12924, (05.10.2016‘da erişildi). 

90

 Sırakaya, İkinci Dünya Savaşı ve…, s. 161-162. 

---

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

131 

 

olarak göndererek değil aynı zamanda II. Dünya Savaşı boyunca Azerbaycan 

petrol üretiminin büyük kısmını da vermek mecburiyetinde kalmıştır. Bu üre-

tim miktarlarının tamamı ayrıca 22 milyon ton gaz ve üretimi gerçekleştirilen 

diğer  ürünlerinin  tamamı  Sovyet  cephelerine  gönderilmiştir.

91

  Aynı  durum 

farklı şekillerde Kırım, Türkmenistan ve sair Müslüman Sovyet halkı için de 

geçerli olmuştur. Ancak sonuç olarak Sovyet Rusya tarafından ödülle değil 

cezalandırmayla karşılanmışlardır. 

Sonuç  

Bu lejyon alaylarında başarılı muharebelerde etkin olarak rol alan Türk 

asıllı askerlerin durumu, Almanya’nın mağlup olarak geri çekilmeye başlama-

sıyla birlikte I. Dünya Savaşı sonundaki duruma benzer bir mahiyet kazanmış-

tır

92

. Yani “Tarih Tekerrürden İbarettir “ifadesi, II. Dünya Savaşı sonlarında 

Kafkasya’da yaşanan hadiselerle yeniden doğrulanmıştır. Alman Ordularının 

işgal etmiş oldukları Sovyet topraklarından çekilmesi ile Müslüman halk aynı 

Osmanlı Ordusunun 1918’de Kafkasya’yı tahliye etmesi sonucunda yaşamış 

olduğu trajedinin benzeri ile karşı karşıya kalmıştır. Başta devlet başkanı Sta-

lin  olmak  üzere  Sovyet  yöneticileri  ülkedeki  bütün  Müslüman-Türk  asıllı 

halkı Almanların ve Türkiye’nin işbirlikçisi olarak gördükleri için nefret ve 

intikam duyguları ile hareket etmeye başlamışlardır. Önce Kafkasya ve arka-

sından  Kırım’dan  çekilen  Alman  ordularının  ardından  bölgeye  giren  Kızıl 

Ordu Birlikleri, işbirlikçi oldukları iddiasıyla bölgedeki Müslüman halka ağır 

cezalar vermeye başlamıştır.

93

 

                                                      

91

 Sırakaya, İkinci Dünya Savaşı ve…, s. 178. 

92

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 205. 

93

 Bölgedeki Müslüman ahali öncelikle Sibirya’ya sürgün edilmiş ve stratejik bir bölge 

olan Kırım’da bir daha kendilerine karşı gelemeyecek şekilde Türk nüfus yok edilmeye çalışıl-

mıştır.  18  Haziran  1944  günü  Kırım  Özerk  Cumhuriyeti  feshedilerek  bölge  doğrudan  Mos-

kova’ya bağlanmış; Türkçe şehir ve köy isimleri Rusçaya çevrilerek bölgede Tatar Türkçesine 

yasak getirilmiştir. Aslında bu zulüm çok önceden başlamıştır. Yakuplu, s. 19, “Arqumentı i 

faktı” Gazetesi’nin 1989 yılında yayınlamış olduğu Stalinizmin genel kurbanlarının sayısının 

1939’da 40 milyona kadar ulaştığını göstermektedir. 1939 yılında 1 Ocak (Yanvar) Gulak kam-

pındaki  “GULAK”  1,317195  esirden  830.491’unun  Rus,  181.9050’sinin  Ukraynalı, 

44.785’inin Belarus, 24.894’ünün Tatar, 24.499’unun Özbək, 19.758’inin Yəhudi, 18.572’sinin 

Alman,  17.123’ünün  Qazax,  16.860’ının  Polyak,  11.723’ünün  Gürcü,  11.064’ünün  Erməni, 

9352’sinin Türkmən, 4874’ünün Başqırd, 4347’sinin Tacik, kalan 96.948’inin de 100’den çox 

millətin mensuplardır. 

---