Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

121 

 

ziyaretten çok hoşnut kaldılar.”

46

 Gerçekten de bu cephe gezisinden ve Alman 

propagandalarından fazlasıyla etkilenmiş olan A. F. Erden, Alman ordularının 

Hazar ve Kafkasya’ya ulaşmak kararında olduğuna inanmıştır. Ona göre; Al-

manların zaferi kesindir. Cumhurbaşkanı İnönü, Dışişleri Bakanı Saraçoğlu 

ve Genelkurmay Başkanı Çakmak, General Ali Fuat Erden ile altı saat süren 

bir toplantı yaparak bu izlenimleri tartışmışlardır. İnönü ve Çakmak, Erden’in 

Almanların mutlak galip geleceği görüşüne katılmamışlar ve hatta F. Çakmak, 

Temmuz’da doğudaki Alman birliklerinin daha fazla başarılı olamayacağı gö-

rüşünde ısrar etmiştir. Nitekim gelişmeler, Çakmak ve İnönü’yü doğrulamış-

tır.

47

 Aynı günlerde Türkiye’nin Londra Büyükelçisi Dr. Tevfik Rüştü Aras da 

sık sık İngiliz Başbakanı Eden ile görüşmekte ve gelişmeleri Dışişleri Bakan-

lığı Müsteşarı Numan Menemencioğlu’na iletmektedir. Bu görüşmelerde Tür-

kiye-Almanya yakınlaşmasını fark etmiş olan Eden, “Kafkasya’yı işgal eder-

seniz bütün dünyadan soyutlanırsınız” şeklinde uyarılarda bulunmakta olup, 

Atatürk  döneminden  itibaren  Dışişleri  Bakanlığında  tecrübe  kazanmış  olan 

Tevfik Rüştü Aras da bu görüşe iştirak etmektedir.

48

 

Bu gelişmeler sürerken, Türk asıllı savaş esirlerinden “Türk-İslam Lej-

yonu” adlı birlikler kurulması fikri Almanya tarafından ciddi olarak onay gör-

müştür. Bu hususla ilgili olarak Gerhard Mende

49

: “Sovyet savaş esirlerinden 

millî birlikler kurulması yönünde istek Erkilet ve Erden Paşalar’ın Almanya 

ziyaretinde bizzat Hitler’e iletilmiştir. Bu konudaki çalışmaların kayda değer 

şekilde hızlanmasında misafir generallerin isteği olumlu etki yapmıştır. Ancak 

bu teklif hızlı bir gelişme yönünde sonuç vermemiştir. Bunun nedeni ise Al-

manlar Kafkasya Halkları ve Türkistanlılardan ayrı ayrı alaylar kurma konu-

sundaki  hazırlık  çalışmalarının  zaten  var  olmasıdır.”

50

  demektedir.  Von 

                                                      

46

 Mumcu, 40’ların…, s. 41. 

47

 Mumcu, 40’ların…, s. 41. 

48

 Mumcu, 40’ların…, s. 42. 

49

  Yiğit  Günay,  “Nazilerden  Fransa’ya  Avrupa  ve  Müslümanlar”,  http://ha-

ber.sol.org.tr/dunya/nazilerden-fransaya-avrupa-ve-muslumanlar-105980,  (30.11.2016’da  eri-

şildi).  “22  Haziran  1941’de,  Nazi  savaş  makinesi  Sovyetler  Birliği’ni  işgal  ettiği  gün,  von 

Mende de Ostministerium’da, İşgal Edilen Doğu Toprakları Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. 

Orta Asya ve Kafkaslar’ın Müslüman halkları arasından işbirlikçiler devşirip, on binlerce Sov-

yet vatandaşını Nazi üniformaları içinde savaşa sokma planı, büyük oranda von Mende’nin ba-

şarısıdır”. 

50

 Erkilet Paşa’nın hatıraları ile Von Mende’nin yazdıkları birbirinden farklı bilgiler içer-

mektedir.  Almanya  ziyaretini  Şark  Cephesinde  Gördüklerim  adlı  kitabında  anlatan  Hüseyin 

---

122 

SELMA YEL 

 

 

Mende de; Türkiye’den gelen generaller heyetinin

51

, Birinci Dünya Savaşı yıl-

larında da Berlin yakınlarında Wünsdorf’ta kurulan askeri birlik örneğinde ol-

duğu gibi “Türk-İslam Lejyonu” kurulmasını teklif ettiklerini söylemektedir. 

Türkiye’nin Berlin Büyükelçisi Hüsrev Gerede ise “Orta Asya Bölgesi’nde 

bağımsız bir Türkistan ve Moğolistan kurulmalıdır” düşüncesindedir.

52

 

Almanya’nın  Sovyet  Rusya’ya  karşı  üstünlük  kazanmasını  müteakiben 

Alman istihbaratının da etkili çalışmalarının sonucunda genel olarak Türkis-

tan, Kırım ve Azerbaycan’da da Almanya’ya destek verilmesi fikri ciddi öl-

çüde  ağırlık  kazanmıştır.  Teşkil  edilecek  lejyon  alayları  ile  ülkelerinin  Al-

manya vasıtasıyla bağımsızlığını kazanması için mücadele edilmesini düşüne-

neler hiç de küçümsenemeyecek sayılardadır.  

Türk Asıllı Esirlerden Lejyon Alayları Kurulması ve Nahçıvanlı 

Abdurrahman Fatalibeyli: 

Alman Ordusu içerisinde lejyonların kurulmasında önemli tesiri olan Al-

bay Claus Schenk Graf von Stauffenberg

53

, Türk asıllılardan oluşan askeri bir-

liklere, ordu ve siyaset içerisindeki birçok Nazi yanlısı şahsiyetten ayrı olarak 

uzun vadeli bir strateji olarak bakmaktadır. Ona göre; Sovyetler Birliği’nde 

yaşayan  Türkler  gelecekte  Sovyet  yönetimine  karşı  başkaldırma  cesaret  ve 

tecrübesini de kazanacaklar ve bağımsızlıklarını kazanmalarını müteakiben de 

Sovyet Rus hâkimiyetinin yıkılması mümkün olabilecektir.

54

 Bu sebeple Al-

manlar, Sovyet esirleri, etnik kökenlerine göre sınıflandırmaya başlamışlardır. 

Öncelikle Rusları, Müslüman kökenlilerden ayıran Almanlar, daha sonra da 

Ukraynalıları ayırmaya başlamışlardır. Önce din eksenli bir ayrıştırma yapıla-

rak Özbek, Tatar, Tacik, Kazak, Kalmuk ve Kırgızlar aynı kampa alınırken, 

birkaç hafta sonra eğitimli olanları da ayırmaya başlamışlardır. Kızıl Ordu’da 

                                                      

Emir Erkilet, Hitler ile aralarında böyle bir konuşmanın geçtiğinden bahsetmemektedir. Erkilet, 

a.g.e., s. 216-228; Von Mende, a.g.e., s. 25’den naklen; Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 140. 

51

 Erkilet, Özcan ve Kıllıgil’in Almanya’ya yaptığı ziyaretler ima edilmektedir. 

52

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 146. 

53

 Bavyera asıllı bir ailenin çocuğu olan Stauffenberg, Hitler’e karşı Alman Ordusu içe-

rinde oluşan muhalefet ile ilişkisi tespit edildiğinden 1944 yılında kurşuna dizilmiştir. 

54

 Milli Türkistan Komitesi mensupları Alman bürokrasisi ile uzun yıllardan bu yana sür-

dürdükleri dostluk ile tanınmaktadır. Özellikle Veli Kayyum’un komitede bir numaralı lider 

konumuna gelmesinin ardından Almanya ile olan ilişki, dönemin hızlı gelişen olaylarının da 

etkisi ile çok daha önemli hale gelecektir. 

---