Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

115 

 

Emir Erkilet, Nuri Killigil gibi emekli paşalar, 1917 Bolşevik Devrimi sonra-

sında olduğu gibi yine aynı şekilde Kafkas Müslüman dünyasının bağımsızlı-

ğını kazanabileceğini düşünmeye ve ümit etmeye başlamışlardır.

32

  

Almanya’nın bu alandaki asıl propagandası ve eylemi 18 Haziran 1941 

tarihinde  imzalanan  Türk-Alman  Dostluk  ve  Saldırmazlık  Antlaşması’ndan 

sonra başlamıştır. Yaptığı tüm baskılara rağmen Türkiye’nin savaşa girmekten 

kaçınması üzerine Alman hükümeti, Türkiye’deki aşırı sağcı akımları Sovyet-

ler Birliği’ne karşı propaganda malzemesi olarak kullanma yolunu seçmiştir. 

Almanya bu doğrultuda bir yandan, Türk hükümetine Kırım ile Kafkaslardaki 

Türk  kökenli  halkların  sorununun  çözümünde  resmi  işbirliği  teklif  ederek, 

Türkiye’nin bu bölgelerde genişlemesini onaylayabileceği şeklinde bir siyaset 

takip etmeye başlamıştır. Ankara Büyükelçisi Von Papen de gazete ve dergi-

lere paralı reklamlar vererek ülkesi lehine yayın yapılmasını sağlama çabası 

içine  girmiştir.  Milliyetçi–Turancı  çevreler  zaten  Almanya  yanlısı  yayın 

yapma hususunda isteklidirler. Bu propaganda faaliyetlerinin de sonucu ola-

rak özellikle Kırım, Kafkasya ve Orta Asya’da yaşayan Türklerin kurtuluşu-

nun Almanya’nın zaferine bağlı olduğu şeklinde toplumda giderek güçlenen 

bir inanç ve kanaat oluşmaya başlamıştır.

33

 Aslında aynı durum Türk hükümet 

çevreleri için de geçerlidir. 

Türkiye, görünüşte tarafsız bir devlettir. Fakat Almanya’nın kazanması 

halinde, Sovyetler Birliği’nin yıkılacak olmasının da Orta Asya Türklerinin 

kurtuluşu manasına geldiğini çok iyi bilmektedir. Bu ümit, ilerleyen dönemde 

Almanya’ya karşı bir sempatiye dönüşünce iki ülke arasında dışarıya sızdırıl-

mayan gizli planlar da yapılmaya başlanmıştır. Müttefiklerin fark etmemesine 

büyük önem verilen gizli Türk-Alman ilişkilerinde esas hedef, Alman askeri 

ilerlemesine fark ettirmeden destek olmaktır. Devlet içindeki Almanya yanlı-

larının başında gelen ve Milliyetçi-Türkçü görüşleri ile tanınan Şükrü Sara-

çoğlu’nun 1938-42 arasında Dışişleri Bakanı, 1942-46 arasında da Başbakan 

olarak görev yapması da bu politikanın güçlenmesinde tesirli olmuştur.

34

 Bu-

nun sonucunda da 1941-1943 yılları arasındaki dönem, Türkiye’de yoğun bir 

                                                      

32

 Bu hususta geniş bilgi için bkz. Selma Yel, Yakup Şevki Paşa ve Askeri Faaliyetleri, 

Ankara, 2002, s. 56-64. 

33

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 95. 

34

“Şükrü Saraçoğlu”, Milliyet, 28 Eylül 2016. “Türk siyaset ve devlet adamıdır. 1942-46 

arasında Türkiye Başbakanı, 1938-42 arasında Türkiye Dışişleri Bakanı, 1948 ile 1950 arasında 

da Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olan Saracoğlu, bu görevler dışında 1924 ile 1938 

---

116 

SELMA YEL 

 

 

Alman propagandasının yürütüldüğü ve Pan-Türkçülük faaliyetlerinin iki ülke 

arasında önemli stratejik bir yöntem olarak benimsendiği bir devre olmuştur. 

Ancak yine de Türkiye’nin görünüşteki tarafsızlık politikasına gölge düşür-

meden, Turancılık faaliyetlerinin diplomatik manevra olarak kullanılması için 

çaba sarf edilmiştir. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü kendisini bu gelişmelerin dı-

şında tutmaya özen gösterirken, Şükrü Saraçoğlu gibi Başbakan Refik Say-

dam da daha çok Almanya tarafında olduğunu hissettirmekten çekinmemiş-

tir.

35

 

Büyükelçi Von Papen ve ekibi bu durumu fark ettiği için basın dışında, 

özellikle antikomünist faaliyetleri ile bilinen dergi ve gazetelerde yazan ünlü 

emekli paşalara özel bir ilgi göstermişlerdir. Emekli generaller üzerinden ku-

rulan ilişkiler ile önce ordu, sonra da siyaseti etkilemek isteyen Almanlar ken-

dilerine yakın gördükleri şahsiyetleri Almanya’ya davet ederek ordu gücü ko-

nusunda güçlerini göstermeyi amaçlamışlardır. Ali Fuat Erdem, Nuri Killigil 

ve Hüsnü Emir Erkilet gibi emekli generallere ulaşan Büyükelçi Von Papen, 

Türkiye’yi etkileme ve istihbarat çalışmaları alanında oldukça başarılı bir stra-

teji takip etmiştir.

36

  

Alman Dışişleri Bakanlığı, sadece Türkiye değil Sovyet muhalifi olan di-

ğer ülke aydın ve devlet adamlarından da destek almaya çalışmıştır. Sovyet 

politikasını  şekillendirmek  amacı  ile  1942  yılı  ortalarında  Berlin  Adlon 

Otel’de  Bolşevik-Rus  muhalifleri  ile  yaptıkları  toplantıya  Türkiye’nin  yanı 

sıra İsviçre, İtalya, Balkanlar, Fransa ve Sovyetler Birliği’nden Bolşevik mu-

halifi çok sayıda sürgün lideri davet etmişlerdir. Toplantıya katılan Müslüman 

Türk temsilcisi liderlerin seçilmesi ve bir araya getirilmesinde Büyükelçi Von 

                                                      

arasında da değişik hükümetlerde Milli Eğitim, Maliye ve Adalet bakanlıkları yapmıştır. İsmet 

İnönü ile beraber II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’yi savaşın dışında tutan politikalara yön 

vermiştir. Ayrıca 1934 ile 1950 arasında Fenerbahçe Spor Kulübü başkanlığını yürütmüştür”. 

35

 Mithat Kadri Vural, “ ‘En Büyük Tehlike’ Broşürü ve Buna Bağlı Olarak Turancı Akım-

ların Kamuoyunda Tartışılması”, ÇTTAD, VIII/18-19, (2009/Bahar-Güz), s. 41, 42. 

36

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 95, 96; Mithat Atabay, İkinci Dünya Savaşı Önce-

sinde Türkiye’de Irkçılık ve Pan Türkçülük (Turancılık) Faaliyetleri, İstanbul, 2005, s. 44. 

Türkiye’de görev yapan temsilcilikleri aracılığı ile A, B ve C şeklinde Türkiye’nin önemli şah-

siyetlerini üç ayrı kategoriye ayıran Almanların Türkiye’deki destekçileri ile ilgili olarak Dr. 

Mithat Atabay, “Almanya’nın Pan Türkçülük konusundaki görüşlerini içeren gizli belgelerinde 

Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet, Ali Fuat Erden, Berlin Büyükelçisi Hüsrev Gerede, Nuri Kıllıgil, 

Türkische Post gazetesinin Yazı İşleri Müdürü Ali İhsan Sabis, Prof. Dr. Ahmet Zeki  Velidî 

Togan, Şükrü Yenibahçe Oğuz, Afganistan Büyükelçisi Memduh Şevket Esendal, Prof. Dr. Ah-

met Caferoğlu, Yunus Nadi ve Mürsel Bakü Paşa’nın isimleri geçmektedir” demektedir. 

---