Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

109 

 

Türk asıllı toplulukların bir devlet politikası olarak hızlı bir şekilde cep-

heye gönderilip gönderilmediği kesin olarak bilinmese de, nüfusları ile oran-

landığında Türk asıllı askerlerin Ruslardan en az beş kat daha fazla cepheye 

gönderildiği görülmektedir.

6

 Hem savaş bilgisi hem de savaş silahından yok-

sun  olarak  Kızıl  Ordu’yu  savunmak  için  cepheye  sürülen  milyonlarca Türk 

asıllı gençten birçoğu kısa bir zaman sonra Nazilere esir düşerek kendilerini 

neyin beklediğini bilmeden Ukrayna üzerinden Polonya, oradan da Almanya 

içlerine giden trenlere bindirilerek kamplara nakledilmişlerdir.

7

 

Kızıl Ordu mensubu esirlerin yüzde seksene yakınının hayatını kaybet-

mesinde bir başka faktör de, devasa geniş bir alana sahip olan Sovyetler Birliği 

topraklarında bu askerlerin hem kendi ülkelerinde Kızıl Ordu’da, hem de ken-

dilerini esir eden Nazi Almanyası ordusunda çok uzun mesafeleri yaya olarak 

ve kendi imkânları ile yürümeye zorlanmalardır.

8

 Bu askerlerin çoğu takatsiz-

likten yerde sürünecek derecede hastalanarak hayatını kaybederken, yürüyüş 

konvoylarını takip edemeyip geride kalanlar ve yürüme gücünü kaybederek 

bitkin kalanlar Nazi Alman askerleri tarafından vurularak öldürülmüşlerdir.

9

 

                                                      

6

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 125, 126. 

7

 Cengiz Dağcı, Hatıralarda Cengiz Dağcı, İstanbul, 1998, s. 111; Çelik, II. Dünya Sa-

vaşında, s. 130, 131. Esir edilen Kızıl Ordu mensupları süratle bölgeden uzaklaştırılarak önce-

likli olarak Ukrayna üzerinden Polonya topraklarında bulunan kamplara nakledilmişlerdir. Tür-

kistan asıllı askerler ilk etapta Kızıl Ordu mensubu oldukları için Sovyetler Birliği kökenli esir-

ler kategorisinde kayıtlara  geçmiştir. Türk asıllıların Slav kökenlilerden ayrılmadığı  dönem-

lerde kendileri için bir kayıt tutulmadığından gerek esir edilen, gerekse esir kamplarında hayat-

larını kaybedenlerin hepsi “Soyvetler Birliği Askeri” olarak kayıtlara geçmiştir. Ölüm oranları 

ile verilecek bir örnek olarak sadece Czestochova Kampı’na bakmak yeterlidir. 1942 yılının ilk 

dört ayında bu kamptaki 90 bin Kızıl Ordu askerinden sadece 3 bini hayatta kalmayı başarabil-

miştir. Dönemi yaşayan esirlerden olan Kırım kökenli Cengiz Dağcı, Uman Kampı’nda yaşa-

dıklarını şu şekilde ifade etmektedir:”Kampta ölenlerin sayıları günden güne artıyordu. Ceset-

ler barakalardan çıkarılıp tuvalet olarak kullanılan çukurların az ötesine yığılıyordu. Bakınca 

cesetlerden sanki bir duvar oluşuyordu. Esirler bu durumu görüyorlar ama sesli bir tepki ve-

rildiğinde kendilerine de ateş edilir korkusu ile sadece susuyorlardı.”. Söz konusu roman, 2014 

yılında Türkiye’de Kırımlı adı altında filme çekilmiştir. 

8

  Manisa’da  Safter  Bakülü  ile  27  Kasım  2015’te  Azerbaycan  İlimler  Akademisi  Tarih 

Enstitüsü’nün ve Azar Tv’nin ortak yapmış olduğu Belgesel çekimi için yapılan görüşmede bu 

hususa da değinmiş; açlık, soğuk ve günlerce süren yürümeler esnasında birçok esir arkadaşının 

yollarda öldüğünü ifade etmiştir. Ukrayna’da kendisi de açlıktan bilincini kaybetmek üzereyken 

karlar arasında bulduğu bir kartof’u (patates) gizlice alıp çiğ olarak yedikten sonra gözünün 

ferinin geldiğini ifade etmiştir. 

9

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 135; Safter Bakülü de bu duruma çok sık şahit oldu-

ğunu ifade etmiştir. 

---

110 

SELMA YEL 

 

 

Nazi  Almanyası  tarafından  Sovyet  topraklarında  işgal  edilen  bölgeler, 

“Almanya’nın Hemen İlhak Edeceği Bölgeler”, “Sivil bir Yönetim ile İdare 

Edilecek  Bölgeler”  ve  “Askeri  Saha  Olarak  Kullanılacak  Bölgeler”  olmak 

üzere üçe ayrılmıştır. Yine savaşın akabinde işgal edilen yerlerde kurulacak 

sivil  idarelerin  Alfred  Rosenberg’in

10

  başında  olduğu  bakanlığa  bağlanacak 

olması idari alanda büyük bir kargaşaya da sebep olmuş olsa da, savaşın so-

nuna kadar bu bölgeler askeri alan olarak kalmıştır.

11

  

Doğu Bakanı Rosenberg işgal bölgelerinin planlarını hazırlayarak onların 

sınırlarını belirlemiştir.

12

 Bakanlığın Dış Politika Ofisi, Doğu Bölümü siyasî 

dairesinin başına getirilen Georg Leibbrandt

13

, kendisine verilen bölgeyi beş 

ana daireye bölerek yönetme niyetindedir. Kadrosunu kuran Leibbrandt, Otto 

Bräutigam’ı Genel Siyaset Dairesi, Ewalt von Kleinst’ı Ostland Dairesi, Wil-

helm  Kinklerin’i  Ukrayna  Dairesi  ve  Prof.  Gerhard  von  Mende’yi  de  Kaf-

kasya ve Türkistan Dairelerinin idarelerinden sorumlu olarak görevlendirmiş-

tir.  Özellikle  Prof.  von  Mende’nin

14

  Kafkasya  ve  Türkistan  Dairesi’nin  ba-

şında bulunması önemli bir gelişmedir. Zira bölge ve Rusya Müslümanları ile 

                                                      

10

  “Alfred  Rosenberg”,  https://tr.wikipedia.org/wiki/Alfred_Rosenberg,  (1.10.2016’da 

erişildi).  1929’da  Alman  Kültürü  İçin  Savaş  Birliği’nin  kurucusu  olan  Alfred  Rosenberg, 

1930’da Reichstag milletvekili olmuştur. Nazilerin iktidara gelmesinden sonra Nisan 1933’te 

Nazi Partisi Dış Politika Bürosu’nun şefi olurken, Haziran 1933’te Reich Yöneticisi rütbesi, 

1934’ten  itibaren  Hitler’in  görevlendirmesiyle  partinin  bütün  manevi  ve  ideolojik  eğitim  ve 

öğretim işlerinin denetiminden (Rosenberg Bürosu) sorumlu olmuştur. Rosenberg bir anlamda 

partinin Şef İdeoloğu gibi birçok görevde bulunmuştur. Rosenberg, II. Dünya Savaşı’nın baş-

langıcında Hitler’in, Norveçli faşist Vidkun Quisling ile Norveç’te gerçekleştireceği Nazi yan-

lısı darbe planını görüşmesini temin etmiştir. Fransa’nın teslim olmasından sonra, ele geçirilen 

sanat ürünlerini Almanya’ya getirmekle görevlendirilmiştir. 17 Haziran 1941’de işgal edilen 

doğu topraklarının yönetimini üstlendi. Rosenberg savaşın sonunda Mayıs 1945’te Holstein’a 

kaçmışsa  da  ABD  askerî  polisleri  tarafından  yakalanmıştır.  Nürnberg  duruşmalarında  savaş 

suçlusu olarak hüküm giymiş ve idam edilmiştir.  

11

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 71. 

12

 İşgal edilen Rus topraklarında kurulacak imparatorluk komiserliklerini (Reichskomis-

sariat) planlayan Hitler, bunların sınırlarını da belirlemiştir. Bunlar yine kendi aralarında Genel 

Bölgeler (Generalbezirk) ve yine bu bölgeler de kendi aralarında savaş bölgelerine (Kriegsge-

bite) ayrılmış durumdadır.  

13

 “Georg Leibbrandt”, https://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Leibbrandt,  (01.10.2016’da 

erişildi). 

14

 

“Gerhard 

von 

Mende”, 

https://en.wikipedia.org/wiki/Gerhard_von_Mende, 

(01.10.2016’da erişildi). 

---