Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

98 

NEDİM İPEK 

 

 

elinden çıkan yerlerde Rus işgal kuvvetleri bir taraftan askeri bir idari yapı-

lanmaya giderken diğer taraftan Bulgaristan Mülki İdare Teşkilatı adı altında 

Bulgarların  yerel  idarelerini  kurmasını  organize  etmiştir.  İşgal  kuvvetlerini 

şehrine, köyüne sokmayan ahali veya işgal kuvvetlerinin geri çekilmesi so-

nucu  oluşan  otorite  boşluğunu  doldurmak  amacıyla  söz  konusu  bölge  halkı 

idari teşkilatlanmaya gitmektedir. Bu teşkilatları kuranlar ilelebet, ebet-müd-

det bir siyasi yapılanmayı hedeflememişlerdir. Söz konusu kurucuların hedefi 

en kısa zamanda bölgenin Osmanlı veya Türkiye’ye ilhak edilmesini sağla-

maktır. Bu amacı söz konusu yapılanmaların çoğunda muvakkat kelimesiyle 

özellikle  vurgulanmıştır.  İsminde  muvakkat  kavramı  olmayanlar  da  aslında 

geçici statüyle kurulmuşlardır. Bu siyasi yapıların hepsinin hedefi ilk fırsatta 

Osmanlı veya Türkiye’ye dahil olmaktır.  

İsimde geçen bir diğer kavram şura, hükümet veya cumhuriyettir. Hükü-

met devlet yönetimi, yürütme, devletin yönetiminde politik kararların alınma-

sında sorumlu olanlardan oluşan gruptur. Ahmet Ender Gökdemir söz konusu 

isimlerde geçen hükümet kavramının devlet kavramıyla eşanlamlı kullanıldığı 

yorumunu yapmaktadır. Geleneksel devletlerin başında kalıtım yoluyla belir-

lenen monark, kral veya imparator unvanlı kişiler bulunurken çağdaş toplum-

ların çoğunda iktidar seçimle belirlenen kişiler eliyle kullanılır. Bu da cumhu-

riyet olarak tanımlanır. Dolayısıyla incelemeye dahil ettiğimiz yapıların hepsi 

bu anlamda cumhuriyet özelliği taşımaktadır.  

Milli devletlerin bayrak, marş, milli dil gibi sembolleri vardır. Yukarıda 

oluşum  süreçlerini  kısaca  açıkladığımız  devletler  geçici  statüde  kurulmuş-

lardı. Bu nedenle kendilerine özgü semboller oluşturmak konusunda ısrarcı 

olmamışlardır. Bununla birlikte Garbi Trakya Hükümeti istiklalini ilan etmek 

zorunda kalınca bu sembolleri oluşturacaktır. Bu siyasi yapının kendine has 

gümrüğü, mahkemesi, posta pulu askeri kuvveti, bayrağı ve milli marşı mev-

cuttur. Bayrağı yeşil, siyah, beyaz zemin üzerinde bulunan ay yıldızdan oluş-

maktaydı. Bayrak Eşref Kuşçu tarafından hazırlanırken milli marş Süleyman 

Askeri tarafından telif edilmiştir.

60

 Kafkaslarda kurulan Türk devletlerinden 

Azerbaycan, Kars Milli İslam Şurası ve Cenubi Garbi Kafkas Türk Hükümet-

i Muvakkatası’nın da kendine has bayrakları mevcuttu. Azerbaycan’ı temsilen 

                                                      

60

 Bayar, C 4, s. 151-155. 

---

 

ULUS DEVLET ANLAYIŞI VE ARAS TÜRK HÜKÜMETİ 

99 

 

belirlenen ilk bayrak kırmızı zemin üzerine beyaz hilal ve sekiz köşeli yıldız-

dan oluşmaktaydı. Ancak kısa bir süre sonra bayrağın zemini mavi, kırmızı ve 

yeşil şeritlerden oluşacak şekilde değiştirildi. Öte yandan 30 Ocak 1920’de 

Azerbaycan milli marşının güfte ve bestesi belirlendi. Ancak ülkede Sovyet 

idaresi kurulunca bu semboller kullanılamadı. Kars İslam Şurası ve Garbi Kaf-

kas  Türk  Hükümet-i  Muvakkatası  milli  bayrak  olarak  Türk  Bayrağı’nı  kul-

landı. Keza resmi dil Türkçe ve Türk kanun ve nizamları geçerli olacaktı. Ha-

tay Cumhuriyeti’nin bayrağını ise bizzat Mustafa Kemal Atatürk belirlemişti. 

Yapılan şey Türk Bayrağı’nın yıldızının ortasını kırmızıya boyamaktan iba-

retti. Keza Hatay’ın resmi dili Türkçe ve Fransızca olacaktı. Milli marş olarak 

da İstiklal Marşı kabul edilmişti.  

---

100 

NEDİM İPEK 

 

 

Kaynakça 

Başbakanlık Osmanlı Arşivi 

Dh. Kms. 

Duit. 

Hr. Sys.  

Kaynaklar ve Referans Eserler 

Aslan,  Betül,  Birinci  Dünya  Savaşı  Esnasında  Azerbaycan  Türklerinin 

Kardaş  Kömeği  (Yardımı)  ve  Bakü  Müslüman  Cemiyet-i  Hayri-

yesi, Ankara, 2000.  

Atnur, İbrahim Ethem, Muxtariyyat Arefesinde Naxçıvan, Naxçıvan, 1999. 

Bal, Halil, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi ve Kafkas 

İslam Ordusu, İstanbul, 2014. 

Bayar, Celal, Ben de Yazdım Milli Mücadeleye Gidiş, 4, İstanbul, 1997.  

Dayı, Esin, “1918-1920 Yılları Arasında Iğdır ve Çevresindeki Siyasi Geliş-

meler”,  Atatürk  Üniversitesi  Türkiyat  Araştırmaları  Enstitüsü 

Dergisi, Erzurum, 1996, s. 1-27.  

Demirbaş, H. Bülent, Batı Trakya Sorunu, Ankara, 1996. 

Gökdemir, Ahmet Ender, Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti, Ankara, 1989. 

Görüryılmaz, Mustafa, Türk Kafkas İslam Ordusu ve Ermeniler (1918), 

Ankara, 2009. 

Göyüşov, Altay, “Kafkas İslam Ordusunun Dağıstan Harekatı”, Kafkas İslam 

Ordusu  ve  Azerbaycan  Halk  Cumhuriyeti’nin  Oluşumu,  Bakü, 

2008, s. 359-376.  

Hatay Devleti Millet Meclisi Zabıtları, Hazırlayan Mehmet Tekin, Ankara, 

2009. 

İpek, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, Ankara, 1999. 

---

 

ULUS DEVLET ANLAYIŞI VE ARAS TÜRK HÜKÜMETİ 

101 

 

İskenderov, Anar, “Azerbaycan Halk Cumhuriyeti (1918-1920)”, Kafkas İs-

lam Ordusu ve Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin Oluşumu, Bakü, 

2008, s. 39-56.  

Kürkçüoğlu, Erol, 1918-1920 Türkiye-Azerbaycan İlişkileri, Yayımlanma-

mış Doktora Tezi, Erzurum, 1994.  

Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nahçıvan, İstanbul, 2011.  

Süleymanlı,  Ebulfez,  Milletleşme  Sürecinde  Azerbaycan  Türkleri,  İstan-

bul, 2006.  

Sürmeli, Serpil, Türk-Gürcü İlişkileri (1918-1921), Ankara, 2001. 

Tanör, Bülent, “Mondros Mütarekesi Döneminde Türklerin Kurduğu Geçici 

Hükümetler”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 46/1, Ankara, 1991, 

s. 423-431. 

TBMM Zabıt Ceridesi, 1. Dönem, 1. Cilt, 17. Birleşim. 

Tekin, Mehmet, Hatay İşgal Yılları ve Bağımsız Hatay Devleti Kronolojisi 

(1918-1939), Ankara, 2010. 

Tuncer,  Umur,  Balkan  Savaşları  Sonunda  Kurulan  Batı  Trakya  Türk 

Cumhuriyeti, Basılmamış Yüksek Lisas Tezi, İstanbul, 1985. 

Yüceer, Nasır, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbay-

can  ve  Dağıstan  Harekatı  Azerbaycan  ve  Dağıstan’ın  Bağımsızlı-

ğını Kazanması 1918, Ankara, 1996. 

Zaimoğlu,  Sabit  Akın,  Oltu  Şura  Hükümeti,  Basılmamış  Yüksek  Lisans 

Tezi, Konya, 2007. 

---