Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON 

ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI 

ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ 

119 

 

muhtemel  olumlu  gelişmeler  meydan  gelmesi  halinde  Almanya’nın  Tür-

kiye’yi engelleyebileceği şeklinde olup şöyledir: “11, 18 ve 25 Eylül tarihle-

rinde Pan-Turancılık hareketi öncüsü Nuri Paşa ile görüşmelerde bulunmuş-

tum….” “Kendisinin Turancı fikirleri romantik biçimde Enver Paşa’yı anım-

satmaktadır…” “… Pan-Turancı düşünceler, değişik bir tutum gösteren bu-

günkü Türk hükümeti de göz önüne alınarak, en azından şimdilik dikkatle in-

celenmelidir. Türkiye’ye bağlı Türk yeni devletlerinin kurulması hususunda 

değişik  açılardan  bakılmalıdır.  Bu  arada  Pan-Turancılık  düşüncesinde  yer 

alan, örneğin petrol bölgesi Musul, Batum ve Bakü ile Trans-Kafkasya bölge-

sinin alınması gibi Türkiye topraklarının gerçekten genişletilmesi gibi planları 

bir yana bırakıyorum. Gerçi Türklerin Musul bölgesini yeniden kazanmaları 

bizim petrol çıkarlarımız nedeniyle elbette desteklenemez, fakat belki katlanı-

labilir. Ama Batum ve Bakü bölgelerinin Türklere bırakılması kesinlikle söz 

konusu olamaz...”

41

 

Almanya yukardaki satırlarda da vurgulandığı üzere, I. Dünya Savaşı son-

larında olduğu gibi yine görünüşte dost ama gerçekte aleyhte plan ve stratejiler 

geliştirirken, La Türchi gazetesinin sahibi emekli İstiklal Savaşı Generali olan 

Ali İhsan Sabis de Nuri Killigil gibi düşünenler arasındadır.

42

 Erkilet, Killigil 

ve özellikle Harp Akademileri kumandanı olan Ali Fuat Erdem paşalar, 1941-

1942 yıllarında defalarca Almanya’ya gidip gelerek hem Türkiye’nin dış po-

litikası hem de Rusya’da işgal edilen Türk yurtları ile ilgili olarak bir nevi 

danışmanlık yapmışlardır. Başkurdistan’ın ilk devlet başkanı olup daha sonra 

hayatını Türkiye’de devam ettiren Zeki Velidi Togan, edebiyatçı Ahmet Ca-

feroğlu, Türkiye’nin Kabil Büyükelçisi Memduh Şevket Esendal da aynı şe-

kilde  Türk  dünyasının  bağımsızlığını  elde  edebileceğini  umut  ederek  Al-

                                                      

41

 Mumcu, 40’ların…, s. 15, 17; Yel, Yakup Şevki Paşa..., s. 104. Almanlar, Osmanlı 

askeri bilirliklerinin Kafkas askeri harekatında gerek Bakü’nün kurtarılmasında ve gerekse de 

ileri askeri harekatta hem Gürcistan ve hem de Bolşevik Rusya ile anlaşmalar yaparak menfaat 

temin  etme  yoluna  giderken,  yeni  kurulmuş  olan  Ermenistan’a  da  gizli  bir  şekilde  Osmanlı 

Devleti aleyhine askeri destek ve yardımda bulunmuştur. 

42

  Bu  gazetenin  finansmanı  Almanlar  tarafından  yapılmakta  olup,  yayın  politikası  Tür-

kiye’yi Almanya’ya yaklaştırmak ve sempatizanlığını arttırmaktır. Bkz. Yağcı, “Hitler Alman-

yası’nın …”, a.g.m., s. 20.  

---

120 

SELMA YEL 

 

 

manya yanlısı hareket etmektedirler. Bu Turancı hareketin asıl lideri Azerbay-

can Müsavat Partisi kurucusu M. E. Resulzade ve yardımcısı Türk ordusunda 

görevli olan Mirza Bala’dır.

43

 

Alman askeri başarısı sadece Turancıların değil Cumhuriyet Gazetesi de 

dâhil olmak üzere hemen hemen Türkiye’deki tüm medyanın ve de kamuoyu-

nun Rusya’daki ve özellikle Azerbaycan’daki soydaşlarına olan ilgisini yeni-

den  canlandırmıştır.  Aynı  durum  devlet  ricalinin  büyük  kısmında  ve  askeri 

kesimde de geçerlidir. Askerler, siyasetçiler, gazeteciler ve diplomatların Al-

manya’nın  yanında  savaşa  girme  hususundaki  faaliyetlerinden  MAH

44

  baş-

kanı Ali Şükrü Ögel vasıtası ile haberdar olan Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ise 

bir saldırı olmadığı takdirde ülkeyi savaş dışı tutmaktaki kararlılığını muha-

faza etmeye devam etmiştir. Ancak, her ihtimalin dikkate alınarak diğer taraf-

tan da Kafkasya  asıllı  generallerden  olan  Cahit Toydemir  başkanlığında  bir 

heyetin  Almanya’ya  gönderilmesi,  aslında  Türkiye’nin  Almanya’ya  gönül 

olarak yakın olduğunu ve hatta önemli bir karar aşamasında olduğunu ortaya 

koymaktadır. Toydemir Paşa’nın Hitler ile Wolfsschanze karargâhında görüş-

tüğü günlerde, Nuri Paşa da SS birliklerinin şefi Heinrich Himmler ile cephe 

gerisinde Alman ordusuna yardım için teşkil edilmesi düşünülen “Müslüman-

Türk Alayları” konusunu görüşmektedir.

45

 

General Erden ve Erkilet’in 15 Ekim 1941’de başladıkları Alman cephe-

sini  ziyaretleri  5  Kasım’da  bitmiştir.  Müteakiben,  A.  F.  Erden  yurda  dönü-

şünde Büyükelçi Papen ile görüşmüştür. Bu görüşme sonrasında Papen’nin 

Alman Dışişleri Bakanlığına gönderdiği 10 Kasım 1941 gün ve 645/41 sayılı 

raporunda Türk generalleri ile ilgili olarak şu bilgilere yer verilmektedir: “İki 

Türk generali, Doğu Cephesi’ne yaptıkları geziden ve Führer’in karargâhını 

                                                      

43

  Sevtap  Sırakaya,  İkinci  Dünya  Savaşı  ve  Azerbaycan,  Ankara  Üniversitesi,  Sosyal 

Bilimler  Enstitüsü  Genel  Türk  Tarihi  A.B.D,  Yayınlanmamış  Yüksek  Lisans  Tezi,  Ankara, 

2007,  s.  149;  Yağcı,  “Hitler  Almanyası’nın…”,  s.  20’den  naklen;  Çelik,  II.  Dünya  Sava-

şında…, s. 97. 

44

  Millî  Emniyet  Hizmeti  Riyâseti  (m.e.h./mah)  (1927-1965),  İkinci  Bölüm  https:// 

www.mit. gov.tr/ tarihce/ ikinci_bom.html mah (millî Emniyet Hizmeti Riyaseti), Cumhurbaş-

kanı Mustafa Kemal Atatürk’ün emri ile Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak tarafından dev-

letin haber alma konusundaki eksikliğini gidermek ve bu çalışmaları tek elden yürütmek için 

kurulmuştur. Kurucu başkanı Albay Ali Şükrü Ögel’in Rusça başta olmak üzere 4 dil konuş-

ması  Türkiye’nin  savaş  yıllarında  kendi  politikasını  oluşturması  konusunda  önemli  faydalar 

sağlamıştır. Kurumun adı 1 Temmuz 1965’te MİT (Milli İstihbarat Teşkilatı) olarak değiştiril-

miştir.  

45

 Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 107. 

---