II. DÜNYA SAVAŞI’NDA KAFKASYA’DA ALMAN LEJYON
ALAYLARININ TEŞKİLİ TÜRKİYE VE NAHÇIVANLI
ABDURRAHMAN FATALIBEYLİ
123
subay olanlar iyi düzeyde Rusça bildikleri için propaganda ve yayın konula-
rında faydalanmayı düşünmüşler bu yüzden de diğer esirlerden ayırmaya baş-
lamışlardır.
55
Türkistanlı ve diğer Müslüman esirlerden oluşacak silahlı gruplar ile ilgili
hazırlıklar 1941 yılı Ekim ayında başlamıştır. Alman Kara Kuvvetleri istihba-
rat dairesi içerisinde 18 Ekim’den itibaren Andreas Mayer-Mader tarafından
Kafkasya ve Türkistan asıllı esirlere çevirme, sabotaj, saldırı ve düşmana bas-
kın yapma konularında taktik eğitim verilmeye başlanmıştır.
56
Türkistanlılar
çoğunlukta olarak genelde Kafkasyalı ve diğer Türk unsurlardan oluşan bu
birlik başlangıçta “Kafkasya Müslüman Lejyonu” olarak anılsa da, ilerleyen
dönemde Türkler de kendi lehçelerine göre değişik gruplara bölünerek yeni
düzenlemelere gidilmiştir. Almanlar ilk etapta Azerbaycanlılar, Adıgeler,
Osetler, Avarlar, Lezgiler, Başkurtlar, Karaçaylar, Gürcüler, Lezgiler, İnguş-
lar, Kabardinler, Gürcüler, Dağıstanlılardan seçmeler yapmaya başlamışlar-
dır. Müteakiben bu çalışma Türkler, Moğollar, Özbekler, Tatarlar, Kazaklar,
Kırgızlar ve Estonyalılar ile daha da büyüyerek devam etmiştir.
57
Almanlar bir taraftan da sürgünde yaşayan Azerbaycan ve sair ülkelerin
muhalif liderler ile sürdürmeye devam etmişlerdir. Bu görüşmeler sonucunda
Berlin’de sürgün hayatı yaşayan Azerbaycan Müsavat Partisi’nden Halil Has-
memmedov, M.Emin Resulzade, Şefi Rüstembeyli, Nağı Şeyhzamanlı, Fuat
Emircan ve Abdurrahman Fatalibeyli gibi kişilerden de Lejyon alaylarının teş-
kilinde Nuri Paşa gibi önemli destek temin etmişlerdir
58
.
Ağustos 1942’de ordu karargâhı ile lejyon alayları arasında irtibat tesisi
için İletişim Heyetleri “Ferbindungstab” teşkil edilmeye başlanmıştır. Hem
Azerbaycan lejyonunun komutanı olan ve hem de “Azadlıg” Radyosu Azer-
baycan İdarehanesinin baş redaktörü olan A. Fetelibeyli Düdenginski, Azer-
baycan “İletişim Heyeti”nin başına getirilmiştir.
59
İrtibat Heyeti Medeni Şu-
55
Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 179.
56
Hoffmann, a.g.e., s. 27’den naklen; Çelik, s. 179.
57
Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 189.
58
“Azerbaycan
Lejyonu”,
http://www.azerbaijans.com/content_1714_tr.html,
(09.10.2016’da erişildi).
59
“Azerbaycan Lejyonu”, http://www.azerbaijans... (09.10.2016’da erişildi).
124
SELMA YEL
besi başkanlığına Fuat Emircan, Diplomatik Şube Başkanlığına ise A. Atama-
lıbeyov getirilmiştir. 1944 yılında Azerbaycan lejyonu, Azerbaycan milli-ba-
ğımsızlık ordusunun birleşik karargâhına dönüştürülmüştür.
60
Tatar, Başkurd, Çuvaş ve Finlandiyalı Sovyet esirleri için İdil-Ural ko-
misyonu teşkil edilirken, Ahmed Teymur, Türkistan komisyonuna, Özbek
Veli Kayyum Han, Şimali Kafkas komisyonuna, Ali Han Kantemir getirilmiş-
tir. Ayrıca, Gürcistan ve Ermenistan için de benzer şekilde komisyonlar teşkil
edilmiştir. Bütün bu komisyonların başkanı ise NSDAP’ın (Nasyonal Sosya-
list Alman İşçi Partisi ) SA taburundan
61
Kturmbanfürer Geybel’dir. Bu ko-
misyonlar, Sovyet savaş esirleri ile Ağustos 1941’den itibaren görüşmeye baş-
lamıştır. Onların arasından uygun olanlarını seçip lejyonlar kurulmasına yar-
dımcı olacaklardır.
62
Alman Ordusu ile birlikte Kızıl Ordu’ya karşı savaşması için harekete
geçirilen içinde Azerbaycanlıların da olduğu Kafkasya ve Türkistan Lejyon-
ları gibi diğer bölgelerde de lejyon alayları oluşturulmaya başlanmıştır.
63
Bu
çalışma ve gayretlerin sonucunda 1942 yılı baharından itibaren Almanya’nın
birçok cephesinde lejyon askerleri görülmeye başlanmıştır. Alman komutan-
60
Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 40; “Azerbaycan Lejyonu”, http://www.azer-
baijans… (09.10.2016’da erişildi).
61
“Sturmabteilung”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Sturmabteilung, (06.10.2016’da eri-
şildi) (
SA, Türkçe:
Taarruz Bölüğü), Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi’nin, Weimar Cum-
huriyeti zamanında nasyonal sosyalistlerin yükselişinde önemli rol oynamış yarı askerî örgüt
olup, kahverengi gömlekler giydikleri için “Kahverengi Gömlekliler” olarak da ifade edilmiş-
lerdir. Kurucusu 1934’te Ernst Röhm’dir. 1920’de kurulmuş, 1921’de ise tam anlamıyla yarı
askerî bir nitelik kazanmıştır. 1934’ten sonra SA’nın personel mevcudu 3,5 milyona kadar ulaş-
mış ve silahlı birlikler haline gelmişlerdir. Alman ordusunda ise sadece 100.000 asker vardır.
Bu yüzden de Taarruz Bölüğü, Almanya içinde ikinci bir ordu haline gelmiş ve nasyonal sos-
yalistlerin politik rakiplerinin bastırılmasında önemli rol üstlenmiştir. Nasyonal sosyalistlerin
Almanya’da iktidara gelmesinden sonra kısa süreliğine yardımcı polis (Hilfspolizei) olarak
atanmış olan SA, 1934 yazında gerek SS‘in daha da gelişmesi gerekse kendisinin zamanla fazla
güçlenerek başına buyruk hareket etmeye başlaması sebebiyle değer kaybetmeye başlamıştır.
1934 yılında 30 Haziran’ı 1 Temmuz’a bağlayan gece Adolf Hitler, SA’nın üst kademelerinde
yer alan kişilerin tutuklanmasını ve idamını emretmiştir. O gece, 85 üst düzey SA lideri bıçak-
lanarak öldürülmüş olduğu için Alman tarihine “Uzun Bıçaklar Gecesi” olarak geçmiştir. Ernst
Röhm de aynı şekilde öldürülmüş olduğu için SA’nın başına Viktor Lutze getirilmiştir.
62
Yakuplu, Azerbaycan Lejyonerleri…, s. 37.
63
Çelik, II. Dünya Savaşında…, s. 181.