Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüsaməddin Həsən Çələbi ibn Əxi Muhəmməd ibn Əxi Türk Urməvi
- Fəxrəddin Ömər ibn Müin Urməvi
- Əllamə Səfiyəddin Muhəmməd ibn Əbdürrəhim ibn Muhəmməd əl-Hindi Urməvi
təşkilatını yenidən formalaşdırmışdı. İslam coğrafiyasındakı bir çox hökmdar bu təşkilatın üzvü idi. Bunların ən məşhurlarından, müasirlərinin ‚uluq sultan‛ adlandırdıqları Anadolu Səlcuqlu hökmdarı Əlaəddin I Keyqubad (1220-1237) idi. Sultan Əlaəddin I Keyqubad xəlifə Nasir li-Dinillahın nümayindəsi kimi hüzuruna gəlmiş şeyxü’-şüyux Şihabəddin Ömər Sührəvərdinin vasitəçiliyi ilə bu təşkilata üzv olmuşdu
1752 . Həmçinin Azərbaycan Atabəylərindən də bəzilərinin fütuvvət təşkilatına mənsub olduqlarını düşünürük. Güman ki, atabəy Muhəmməd Cahan Pəhləvan (1175- 1186) və atabəy Osman Qızıl Arslan (1186-1191) fütuvvət təşkilatına mənsub idilər. Prof. Mikayıl Bayram haqlı olaraq Azərbaycan və Anadoluda fəaliyyət göstərmiş əxi təşkilatının mahiyət etibarı ilə Türk fütuvvət hərəkatı olduğunu qeyd etmişdir 1753 . Bu
təşkilat üzvlərinin əksəriyyəti Anadoluda Bizans imperiyasına və səlibçilərə qarşı aparılan mücahidədə iştirak edən könüllülər idi. Həmin dövrün tarixi mənbələrində ‚ğaziyane-Rum‛ (Anadolu qaziləri) adlanan bu zümrəyə mənsub şəxslərin bir çoxu Türk fütuvvət təşkilatına mənsub əxilər idi 1754 .
Hüsaməddin Həsən Çələbi ibn Əxi Muhəmməd ibn Əxi Türk Urməvi Onun ata-babaları Urmiyədən köçüb Konyada məskunlaşmışdılar. Hüsaməddin Həsən Urməvi 1220-ci illərdə dünyaya gəlmişdi. Onun atası Əxi Muhəmməd Konyada mənəvi nüfuza malik olmaqla yanaşı sərvət sahibi insanlardan biri idi 1755 . Hüsaməddin Həsən Çələbi fütuvvət idologiyasının və təşkilatının banisi, yuxarıda haqqında danışdığımız, Əbu Bəkr Hüseyn ibn Əli ibn Yəzdanyar Urməvinin nəslindən idi. Kiçik yaşlarında atasını itirən Hüsaməddin Çələbi Urməvi Konyadakı əxilərin himayəsində böyüyüb tərbiyə almışdı. Yeniyetməlik illərində mövlana Cəlaləddin Rumi ilə tanış olub onun müridlərindən biri olmuşdu 1756
. Mövlana Cəlaləddin Rumi ‚Məsnəvi‛sini yazarkən
Sührəvərdinin 1065-ci ildə vəfat etmiş Əxi Fərəclə görüşmələri mümkün deyildi. Şirvani ilə Nəvayi bu məlumatı, böyük ehtimalla, sufi mülliflərin yazdıqları təzkirələrdən nəql etmişdilər. Təsəvvüfdə isə ölmüş bir şəxsdən də, feyz yolu ilə, dərs və irşad almaq mümkündür!?.
1752 ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeler, C. I, s. 373. 1753
Mikail BAYRAM, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, s. 129, Konya 1991.
1754 BAYRAM, həmin əsər, s. 132-133. 1755
Neşet ÇAĞATAY, Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, s. 97, Ankara 1974. 1756
ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeleri, C. II, s. 153. Hüsaməddin Həsən Çələbi daim onun yanında olmuş, ustadı bədahətən şe’r deyərkən o, qeyd etmiş, beləcə 10-11 il ərzində ‚Məsnəvi‛ yazılıb başa çatdırılmışdı 1757 .
olmuşdu. Mövləvilik bir təriqət kimi Hüsaməddən Həsən Çələbinin şeyxliyi vaxtı formalaşmış, qayda və rituallar onun postnişinliyi dövründə meydana çıxmışdı. O, 12 sentyabr 1284-cü ildə Konyada ölmüş və Cəlaləddin Ruminin məzarının yanında dəfn edilmişdi 1758 .
Fəxrəddin Ömər ibn Müin Urməvi Urmiyə şəhərinin alimlərindən idi. Ehtimal ki, bu şəhərin qazisi və ya hakimlərindən biri olmuşdur. Çünki İbnü’l-Fuvati onun məsciddəki təziyə və cənazə mərasiminə şəhərin alimlərinin, hakimlərinin və qabaqcıl insanlarının toplaşdıqlarını, onu ədalətli insan kimi yad etdiklərini qeyd etmişdir. Fəxrəddin Ömər ibn Mu’in h. 693-cü ildə (1294) vəfat etmişdir 1759 .
Əllamə Səfiyəddin Muhəmməd ibn Əbdürrəhim ibn Muhəmməd əl-Hindi Urməvi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. h. 644-cü ilin rəbiəlaxir ayında (avqust 1246) Hindistanda anadan olmuşdu. Onun atası Azərbaycanın Urmiyə şəhrindən Hindistana köçmüşdü. İlk təhsilini ana tərəfindən babasından almış və onun yanında fiqh oxumuşduu. Səfiyəddin Muhəmməd Urməvi h. 667-ci ilin rəcəb ayında (mart 1269) Hindistanı tərk edərək Yəmənə gəlmişdi. Yəmən hökmdarı Müzəffər onu bir müddət qonaq etmiş və ona ərməğan olaraq 900 dinar 1760
vermişdi. Səfiyəddin Muhəmməd Urməvi Məkkəyə gedib 3 ay orada qalmışdı. Həcc ziyarətindən sonra h. 671-ci ildə (1273) Misirə getmişdi. Misirdə çox qalmayan Səfiyəddin Urməvi dəniz yolu ilə Antakiyaya gəlmişdi 1761 . O, Anadolunu gəzmiş Konyada 11 il, Sivasda 5 il, Kayseridə 1757
Abdülbaki GÖLPINARLI, Mevlana Celaleddin, s. 121, İstanbul 1959. 1758
ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeleri, C. II, s. 189-191. 1759
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 271. 1760
Dinar-4,25 gr qızıl pul. Əbdülhəyy Hüseyni bu məbləğin 900, İbn Kəsir isə 400 dinar olduğunu qeyd etmişdir. 1761
HÜSEYNİ, Nüzhətü’l-Xəvatir, s. 200-201; İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIV, s. 143; SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. IX, s. 102; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 67. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|