Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qaziü’l-quzat Siracəddin Əbü’s-Səna Mahmud ibn Əbu Bəkr ibn Hamid ibn Əhməd Urməvi
- TTK, Belleten
Urməvinin nəvəsi idi. Fəxrəddin ibnü’l-Buxari kimi Şam diyarınını məşhur hədis alimlərindən hədis dinləmiş və hədis elmlərinə dair bilikləri öyrənmişdi. Qısa müddətdə Dəməşqin tanınmış hədis alimlərindən birinə çevrilmişdi. Çox ibadət edən, zahid və saleh insan idi. H. 14 şəvval 755-ci ildə (31 oktyabr 1354) Dəməşqdə vəfat etmişdi 1715
. Şeyx Abdullah ibn Yunis Urməvi Şəmsəddin Zəhəbi onun son dərəcə təvazökar, dünya işlərindən üz çevirmiş, mömin və saleh insan olduğunu qeyd etmişdir. Şeyx Abdullah Urməvi Dəməşqdə, Qasiyyun dağındakı bir bağın içində yerləşən və öz adı ilə tanınan ‚Zaviyətü’l-Urməviyyə‛də yaşayırdı. Şeyx Abdullah Urməvi h. 631-ci ilin şəvval ayında (iyul 1231) tədrislə məşğul olduğu bu zaviyədə vəfat etmişdi 1716 .
Qaziü’l-quzat Siracəddin Əbü’s-Səna Mahmud ibn Əbu Bəkr ibn Hamid ibn Əhməd Urməvi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. H. 594-cü ildə (1198) anadan olmuşdu. Mosuldakı mədrəsələrdən birində təhsil almış, Kəmaləddin ibn Yunisin 1717
və Fəxrəddin Razinin tələbəsi olmuşdu. Mənbələrdə onun bu iki alimin hansından daha əvvəl dərs aldığını qeyd edilmir. Ümumiyyətlə onun Fəxrəddin Razinin tələbəsi olduğunu qeyd edən yeganə mənbə İbnü’l-İbridir 1718 . Fəxrəddin Razinin 1209-cu ildə vəfat etdiyini nəzərə alaraq bunun mümkün olmadığını deyə bilərik. Çünki Siracəddin Mahmud Urməvi bu vaxt cəmi 10 yaşında uşaq idi. Onun bu yaşda mədrəsəyə getməsi və ya başqa bir şəraitdə Fəxrəddin Razidən kəlam və fiqh dərsləri almasını düşünmək çətindir. Ehtimal ki, Siracəddin Urməvi kəlam, məntiq və fəlsəfədə Fəxrəddin Razi məktəbinin davamçısı və onun tələbələrindən birinin tələbəsi olmuşdu. Hətta onun, yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz, Fəxrəddin Razinin tələbsi olmuş, bir müddət
1715
İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. II, s. 117; İBN RAFİ’, əl-Vəfayat, s. 72. 1716
ZƏHƏBİ, İbər fi Xəbər mən Ğəbər, C. III, s. 114; NUEYMİ, Daris fi Tarixi’l-Mədaris, C. II, s. 152-153. 1717
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 80; SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VIII, s. 205; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 61. 1718
İBNü’l-İBRİ, Tarixu Müxtəsərü’d-Düvəl, s. 212. Konyada yaşayıb sonra Bağdada köçərək 1258-ci ildə vəfat etmiş, əllamə Tacəddin Əbü’l-Fəzail Muhəmməd Urməvinin tələbəsi olduğunu da təxmin etmək mümkündür. Muhəmməd Sivasinin qeyd etdiyinə görə Siracəddin Urməvi Anadoluya Misirdən gəlmişdi. Onun bu diyara gəlişi Anadolu Səlcuqluları sultanı Əlaəddin I Keyqubadın (1220-1237) hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Özünün dediyinə görə Anadoluya getməkdə əsas məqsədi tanınmış fütuvvət şeyxi Əvhədəddin Kirmaniyə xidmət etmək şərəfinə nail olmaq olmuşdu. Əlaəddin I Keyqubadın əmri ilə o, Malatya şəhərinin cümə məscidinin qarşısındakı mədrəsəyə müdərris təyin olunmuşdu. Əsr namazına qədər mədrəsədə tədrislə məşğul olan Siracəddin Urməvi, namazdan sonra şeyx Əvhədəddin Kirmaninin xidmətində olurdu 1719 .
Sultan Rüknəddin IV Qılıncarslanın (1259-1266) hakimiyyəti dövründə Konya qazisi olan
1720 Siracəddin Urməvi 1266-cı ildə sultan Qiyasəddin III Keykavusun (1266-1284) əmri ilə Anadolu Səlcuqlu dövlətinin qaziü’l-quzatlığına, yəni baş qaziliyinə təyin edilmişdi 1721 . Cimri hadisəsi 1722 vaxtı qazi Siracəddin Urməvi verdiyi bir fətva ilə Konya xalqını Qaramanoğlu Mehmed bəy və Əlaəddin Səyavuşa qarşı mübarizəyə çağırmışdı. Konya qalası Qaramanoğlu Mehmed bəy və Səyvuşun əsgərələri tərəfindən mühasirədə saxlanarkən (1276) qazi Siracəddin Urməvi şəxsən şəhərin müdafiəsində iştirak etmiş və qala divarlarının üzərindən mühasirəçilərə ox atmışdı 1723 .
imamların sultanı, dövrün şarihi, məliklər və sultanların atası, İslamın hüccəti Siracəddin Əbü’s-Səna Mahmud
əl-Urməvi alimlərin və mütəfəkkirlərin qabaqcıllarından idi. Bütün fənni və nəzəri elmlərdə, üsul, məntiq, fiqh və cədəl elmində yaşadığı dövrdə onun misli-bərabəri yox idi‛ 1724 . Kəriməddin Aqsarayi isə onu 1719
SİVASİ, Mənaqibi-şeyx Əvhədəddini-Kirmani, s. 91; BAYRAM, həmin əsər 171. 1720
ƏFLAKİ, Ariflerin Menkıbeler, C. I, s. 373. 1721
Kəriməddin Mahmud AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar və Müsayərətü’l-Əxyar, (nşr. Osman Turan), s. 90, Ankara 1944.
1722 Cimri (xəsis) hadisəsi-Qaramanoğlu Mehmed bəyin 1276-cı ildə cimri ləqəbi ilə tanınan Səyavuş adlı bir şəxsi, onun Səlcuqlu ailəsinə mənsub şahzadə olduğunu iddia edərək, taxta oturtmağa cəhd etməsi və bunun ətrafında cərəyan edən hadisələrdir. Bu saxta şahzadə daha sonra qətlə yetirilmişdi. 1723 İBN BİBİ, Əvamirü’l-Əlaiyyə, s. 690-701. İbn Bibi bu hadisənin 1277-ci ildə baş verdiyini qeyd edir. Prof. Osman Fərid Sağlam tərəfindən aşkar və tədqiq edilmiş Əlaəddin Səyavuşun adına zərb edilmiş sikkənin üzərində isə h. 675/1276-cı il həkk olunmuşdur. Ətraflı məlumat üçün bax: Osman F. SAĞLAM, ‚Şimdiye Kadar Görülmeyen Cimri Sikkesi‛, TTK, Belleten, C. IX, S. 35, Ankara 1945, s. 301-302. 1724
İBN BİBİ, Əvamirü’l-Əlaiyyə, s. 700. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|