Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR

 

Əbu Osman Səid ibn Sə’d Urməvi 

Hədis ravisi idi. Bir çox ravidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Onun hədis dinlədiyi 

ravilərdən  biri  də  Əhməd  ibn  Yəqla  əl-Hulvani  idi

1688

.  Əbu  Osman  Urməvinin  ölüm 

tarixi məlum deyil. IX əsrdə yaşamışdır. Nəql silsiləsində Əbu Osman Səid Urməvinin 

də olduğu hədislərdən biri aşağıdakıdır: 

Ənəs ibn Malik (ا) dedi: Allah Rəsulu (م) buyurdular: ‚Mən sizi (rüku və səcdə etdiyiniz 

vaxt) önümdə gördüyüm kimi, arxamda da görürəm‛

1689

. 

 

Qazi Əbu Təyyib Nueym ibn Müsafir ibn Cə’fər Urməvi 

Mühəddis  idi.  Bağdadda  təhsil  almış,  hafiz  Əbü’l-Qasım  Übeydullah  ibn  Ömər  ibn 

Əhməd  ibn  Şahindən

1690

  (öl.  995)  hədis  dinləmişdi.  Urmiyə  qazisi  olmuşdu.  Urmiyədə 

Əbü’l-Fityan  Ömər  ibn  Əbü’l-Həsən  ər-Rəvasi  ondan  hədis  dərsləri  almış  və  hədis 

dinləmişdi.  Əbu  Təyyib  Nueym  Urməvinin  ölüm  tarixi  h.  460-cı  (1068-1078)  illərə 

təsadüf edir

1691

. 

 

Qazi Şəmsəddin Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Həsən 

ibn Zeyd ibn Həsən ibn Zəfər əl-Ələvi əl-Hüseyni Urməvi 

Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Şəmsəddin Muhəmməd Urməvi h. 578-ci ildə (1182) 

Urmiyədə  anadan  olmuşdu.  ‚əl-Ələvi‛  və  ‚əl-Hüseyni‛  nisbələrindən  də  göründüyü 

kimi  o,  Əli  ibn  Əbu  Talibin  (ا)  və  onun  oğlu  Hüseynin  (ا)  nəslin  idi.  O,  Bağdadda 

şeyxü’ş-şüyux  Sədrəddin  Əbü’l-Həsən  ibn  Həmmuyənin  tələbəsi  olmuş,  ondan  şafi’i 

fiqhini  öyrənmişdi.  Şeyx  Sədrəddin  Həmmuyə  onun  həm  fiqhdə  ustadı,  həm  də 

mürşidi  idi.  Mürşidinin  vəfatından  sonra  Şəmsəddin  Muhəmməd  Urməvi  Əyyubi 

hökmdarı Məlik Kamil ibn I Adilin (1218-1238) hakimiyyəti illərində Şam və əl-Cəzirə 

                                                 

1688

 ƏBU BƏKR İSFƏHANİ, Mu’cəm, C. II, s. 403.  

1689

 ƏBU BƏKR İSFƏHANİ, yenə orada. Bu hədis üçün bax: MÜSLİM, Səhih, Namaz, 24/425. ‚(Namaz qılarkən) Rüku 

və səcdələri düzgün icra edin. Vallahi mən siz rüku və səcdə etdiyiniz vaxt (mən sizin önünüzdə durub sizə namaz 

qıldırarkən, siz mənim kürəyimin ardında ikən) arxamda ikən də sizi görürəm‛. ( ١كؼت ٖٓ ًْانلأ ٢ٗئ اللهٞك قٞعٍُاٝ عًٞهُا اٞٔ٤هأ

١هٜظ كؼت ٖٓ ٍاه أتنٝ). 

1690

 Məşhur mühəddis hafiz Əbu Həfs Ömər ibn Əhməd ibn Osman ibn Şahin Bağdadinin (öl. 995) oğlu idi. 

1691

 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 75; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 58.  

---

diyarına 

səyahət 

etmişdi. 

Qahirəyə 

gəlmiş 

və 

buranın 

mədrəsələrindəki 

mühəddislərdən  hədis  dinləmiş  və  hədis  elminin  incəliklərini  öyrənmişdi.  Təhsilini 

başa  vurduqdan  sonra  h.  630-cu  ildə  (1233)  Qahirədəki  Şərifiyyə,  daha  sonra  isə 

Nasiriyyə  mədrəsələrinin  müdərrisi  olmuşdu.  Sultan  Məlik  Kamil  onu  həmçinin 

Darü’l-Ədl  naibliyinə

1692

  təyin  etmişdi.  Alim  H.  635-ci  ildə  (1238)  Əyyubi  hökmdarı  II 

Adil (1238-1240) tərəfindən qaziəsgər və naqibü’l-əşraf

1693

 vəzifələrinə təyin olunmuşdu. 

Şəmsəddin  Muhəmməd  Urməvi  fəraiz,  fiqh  üsulu  və  nəzəriyyəçilik  sahələrində 

ixtisaslaşmışdı. Qazi Şəmsəddin Muhəmməd Urməvi möminliyi, dürüstlüyü, yumuşaq 

xarakteri və xoşrəftarlığı  ilə tanınmışdı. O, daim ona müraciət edən insanların hüquqi 

problemləri  ilə  ciddi  maraqlanıb  yoluna  qoymağa  çalışırdı.  Fəxrəddin  Razinin  ‚əl-

Məhsul‛  adlı  əsərinə  şərh  yazmışdı.  Alim  h.  650-ci  ilin  şəvval  ayının  13-ü  (16  dekabr 

1252) Qahirədə vəfat etmiş və Babü’l-Qirafədəki qəbristanda dəfn edilmişdi

1694

. 

 

Şeyx  Şihabəddin  Əbü’r-Rəkəb  Hüseyn  ibn  Muhəmməd  ibn  Hüseyn  ibn  Həsən  ibn 

Zeyd ibn Həsən Urməvi 

Şafi’i  məzhəbinə  mənsub  fəqih  idi.  Misirdə  İbn  Qaziəsgər  adı  ilə  tanınmışdı.  Nəsil 

şəcərəsinə  əsaslanaraq  onun  qazi  Şəmsəddin  Əbu  Abdullah  Muhəmməd  Urməvi  (öl. 

1252)  ilə  yaxın  əqrəba  olduğunu  söyləmək  olar.  Ölüm  tarixləri  arasında  120  il  fərq 

olduğunu  nəzərə  alaraq  onların  görüşmədiklərini  söyləmək  olar.  Ehtimal  ki,  şeyx 

Şihabəddin  Əbü’r-Rəkəb  Urməvi,  qazi  Şəmsəddin  Muhəmməd  Urməvinin  əmisinin 

nəvəsi  idi.  Misir  Məmlüklü  dövlətində  naqibü’l-əşraf  və  divanü’l-inşa

1695

  katibi  idi. 

Daha  sonra  Məmlüklülər  tərəfindən  katiblik  vəzifəsinə  təyin  edilərək  Hələb  şəhərinə 

göndərilmişdi.  Bir  müddət  bu  vəzifəni  icra  etdəkdən  sonra  istefaya  çıxarılmışdı. 

Vəzifəsindən  ayrılandan  sonra  Şam  diyarında  qalmayıb  Qahirəyə  qayıtmışdı.  Şeyx 

Şihabəddin  Hüseyn  Urməvi  fəzilət  sahibi  alim  idi.  O,  həmçinin  istedadlı  şair  və  ədib 

                                                 

1692

 Müasir dövrlə müqayisə etməli olsan ədliyyə nazirinin müavini deyə bilərik.  

1693

 Naqibü’l-Əşraf-Allah Rəsulunun (م) nəslindən olanların, seyyidlərin başçısı. 

1694

 İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 9; SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. III, s. 15; MƏQRİZİ, Süluk, C. I, s. 

127; MƏQRİZİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. V, s. 597-598. 

1695

  Divanü’l-İnşa  (İnşa  Divanı)-Orta  əsr  müsəlman  dövlətlərində  dövlət  başçısının  əyalətlərdəki  vəzifə  sahibi 

şəxslərlə xəbərləşməsini təmin edən rəsmi qurum idi. Bundan başqa fərman, nişan, mənşur və bəraət kimi hökmdar 

tərəfindən verilən rəsmi dövlət sənədləri inşa divanında qələmə alınırdı. Müsəlman-Türk dövlətlərində divanü’l-inşa 

rəisi ‚tuğrai‛ adlanırdı. Çünki bu qurumda yazılan bütün rəsmi sənədlər hökmdarın rəsmi imzası sayılan tuğra ilə 

imzalanırdı.  

---