Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Əllamə Tacəddin Əbu Əhməd Muhəmməd ibn Hüseyn
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əllamə Tacəddin Əbu Əhməd Muhəmməd ibn Hüseyn
Əllamə Tacəddin Əbu Əhməd Muhəmməd ibn Hüseyn 1666
ibn Abdullah Urməvi Mütəkəllim və şafi’i fəqihi idi. H. 584-cü ilin məhərrəm ayında (mart 1188) Urmiyədə anadan olmuşdu 1667
. Fəxrəddin Razinin (öl. 1209) sevimli tələbələrindən biri idi. Ustadının ‚əl-Məhsul‛ adlı əsərini ixtisar etmiş və bu əsərini ‚əl-Hasil‛ 1668
müxtəlif ölkələrə göndərildiyini Təqiyəddin Məqdisinin əsərindən öyrənirik. Müəllif Tacəddin Urməvinin səfir olaraq Misirə, Əyyubi hökmdarı Məlik Kamilin (1218-1238) sarayına göndərildiyini qeyd etmişdir 1669
. Misirdə qaldığı müddətdə tədris fəlayyəti ilə də məşğul olan Tacəddin Urməvi h. 624-cü ildə (1227) Misirdən Şam diyarına getmişdi 1670
. İbnü’l-İbrinin əsərindən biz onun Anadoluda da yaşadığını öyrənirik. Müəllif Fəxrəddin Razinin müxtəlif ölkələrdə yaşayan tələbələrindən bəhs edərkən Anadoluda, Konya şəhərində Razinin tələbələrindən Tacəddin Urməvi ilə Siracəddin Urməvinin yaşadığını qeyd etimşdi 1671 . Bu dövrdə Fəxrəddin Razinin Tacəddin Urməvi adlı başqa bir tələbəsinin olmadığını nəzərə alaraq bu şəxsin Tacəddin Əbu Əhməd Muhəmməd ibn Hüseyn Urməvi olduğunu demək mümkündür. Səlahəddin Səfədi də öz əsərində Tacəddin Urməvinin bir müddət ‚türk məmləkətlərində‛ yaşadığını yazmış, lakin bunun hansı ölkə olduğunu qeyd etməmişdir 1672 . Şübhəsiz ki, müəllif Anadolunu nəzərdə tutmuşdur. Muhəmməd Sivasi öz əsərində Tacəddin Urməvinin dövrün böyük alimlərindən, fəzilət sahibi və şeyx Əvhədəddin Kirmaninin (öl. 1238) müridi olduğunu qeyd etmişdir. Sivasi, Tacəddin Urməvinin Bağdadda bu şəhərin tanınmış alimlərindən birini Əvhədəddin Kirmaninin yanına apararaq onunla tanış etdiyini yazır 1673
. Əvhədəddin Kirmani Bağdada, uzun sürən səyahətindən sonra, 1234- cü ildə qayıtmış 1674 və 4 il sonra burada vəfat etmişdi. Bu görüş də ehtimal ki, bu 1666
Alimin künyəsi və atasının adı mənbələrdə müxtəlif şəkildə yazılır. İbnü’l-Müqəffa onun künyəsini‚Əbu Əhməd‛, ‚Əbu Abdullah‛, atasının adını isə ‚Hüseyn‛ kimi qeyd edir. Zəkəriyya Qəzvini onun künyəsinin ‚Əbu Əhməd‛, Səlahəddin Səfədi və İbnü’l-Fuvati isə alimin atasının adının ‚Həsən‛ olduğunu bildirmişdilər. 1667
MƏQDİSİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. V, s. 585. 1668
Əsərin tam adı ‚Hasilü’l-Məhsul fi Üsulü’l-Fiqh‛dir. Bax: KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 252. 1669
MƏQDİSİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. V, s. 585. 1670
Yenə orada. 1671
İBNü’l-İBRİ, Tarixu Müxtəsərü’d-Düvəl, s. 212.( ٢ٗٞوت ١ٞٓنلاا ٖ٣كُا ضاهٌٝ ١ٞٓنلاا ٖ٣كُا ضاذ ٝ ّٝهُات ٙ .... ٖٓ حػأظ ٕاً ٕآىُا امٛ ٢ك ٝ ١واهُا ٖ٣كُاهفك ّآلإا جمٓلاذ) 1672
SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. II, s. 261. 1673
BAYRAM, Şeyh Evhaü’d-Din El-Kirmânî ve Menâkıb-Nâmesi, s. 197-198. 1674
Yenə orada, s. 26. tarixlərdə baş vermişdi. Dəmək ki, həmin bu tarixdə Tacəddin Urməvi artıq Bağdadda yaşayırdı və mənaqibnamə müəllifinə görə o, burada qazi idi 1675 . Onun Anadoluya gəlişi ehtimal ki, 1204-cü ildə olmuşdur. Çünki şeyx Əvhədəddin Kirmani də məhz bu tarixdə, Anadolu Səlcuqlu sultanı Qiyasəddin I Keyxosrovun müəllimi şeyx Məcdəddin İshaqın (öl. 1221) dəvəti ilə Anadoluya getmişdi. Şeyx Kirmani buraya aralarında Əbu Cə’fər Muhəmməd Bərdəi, şeyx Nasirəddin Mahmud Urməvinin də olduğu bir qrup alim və sufi şeyxi ilə gəlmişdi 1676
. Ehtimal ki, onların arasında gənc yaşlarında olan Tacəddin Muhəmməd Urməvi də olmuşdu. Zəkəriyya Qəzvini Tacəddin Əbu Əhməd Muhəmməd Urməvinin fiqh, fiqh üsulu, kəlam, ədəbiyyat kimi elm sahələrində öz dövrünün nadir alimlərindən biri olduğunu, gözəl nitq qabiliyyətinə malik olan alimin danışarkən zərbi-məsəllər, hikmətli sözlər, zərif misallarla öz nitqini bəzəyərək onu dinləyənləri valeh etdiyini qeyd edir 1677 . Tacəddin Muhəmməd Urməvi Abbasi xəlifəsi Müstənsir Billahın (1226-1242) əmri h. 628-ci ilin şəvval (1231 avqust) ayının sonlarında Bağdada yeni inşa edilib istifadəyə verilmiş Şərəfiyyə mədrəsəsinin müdərrisliyinə təyin olunmuşdu 1678
. Tacəddin Əbu Əhməd Muhəmməd Urməvi maddi cəhətdən imkanlı olmaqla yanaşı son dərəcə təvazökar və ləyaqətli insan idi. Alim moğolların Bağdadı işğalından bir müddət əvvəl, h. 656-cı ilin məhərrəm ayında (1258) bu şəhərdə vəfat etmişdi 1679 .
Əllamə Zeynəddin Əbü'l-Vəfa Ürfə ibn Muhəmməd Urməvi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və riyaziyyatçı idi. Dəməşqdə yaşayırdı. İbnü’l-İmad onun daim tədqiqatda olan alim, xüsusən riyaziyyat və fəraiz sahələrində ixtisaslaşmış olduğunu və bu sahədə şöhrət tapdığını qeyd etmişdir. O, riyaziyyat və fəraiz elmini şeyx Şəmsəddin ibn Fəqir, əllamə Şihabəddin ibn Arslan ər-Rəmli 1680
və əllamə Şihabəddin ibnü’l-Haimdən öyrənmişdi. Şihabəddin Gəncəvi kimi bir neçə tanınmış
1675
Yenə orada, s. 197. 1676
Yenə orada, s. 13. 1677
Asarü’l-Bilad, s. 478. 1678
İBNü’l-FUVATİ, Həvadisü’l-Camiə’, s. 11. 1679
İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 88; MƏQDİSİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. V, s. 585; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş- Şafi’iyyə, C. I, s. 216. Səlahəddin Səfədi alimin h. 655-ci ildə (1257) vəfat etdiyini qeyd etmişdir. Bax: Vafi bi’l-Vəfayat, C. II, s. 261. 1680 Türk mənşəli bu alim Suriyanın Rəmlə şəhərindən idi. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|