Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Hüseyn ibn Ömər Urməvi
- Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Hibətullah ibn Firuz Urməvi
- Hafiz Əbu’n-Nəcib Əbdülğəffar ibn Əbdülvahid ibn Muhəmməd ibn Əhməd ibn Nəsr ibn Hişam ibn Ruzman Urməvi
kitabxana, Amasiya Bəyazid İHK və Çorum Həsən paşa İHK-də mövcuddur. ‚Kitabü’l- Qəvafi‛ ədəbiyyat, şe’r və qafiyə qaydalarına dair əsərdir. Müəllif bu əsərini 1189-cu ildə yazıb bitirmiş və sultan İzzəddin II Qılıncarslana ithaf etmişdir. Astronomiyaya dair əsərləri: ‚Bəyanü’n-Nücum‛, ‚Mədxəl ilə İlmü’n-Nücum‛, ‚Məlhamətü’d-Daniyal‛. Bu son əsərinin əlyazma nüsxəsi İstanbul Aya Sofiya kitabxanası Nr. 2706-da saxlanılır. Həmçinin Çorum Həsən paşa İHK-də bir nüsxəsi mövcuddur. ‚Kamilü’t-Tə’bir‛ adlı əsəri isə yuxu yozmaları sahəsində yazılmışdır. ‚Kamulü’t-Tə’bir‛in bir nüsxəsi Antaliya Təkəlioğlu kitabxanası Nr. 2142-də saxlanılmaqdadır. Həmçinin İstanbul Süleymaniyyə əlyazma əsərlər kitabxanası və Konya Yusifağa kitabxanasında da əlyazma nüsxələri mövcuddur. Rus şərqşünası Georgi Mixaleviç Kəmaləddin Hübeyş Tiflisinin ‚Bəyanü’s- Sənə‘ət‛ adlı əsərini rus dilinə tərcümə və nəşr etmişdir. Bu əsərin molla Qurban ibn Cəlil tərəfindən h. 1217-ci (1802) ildə istinsax edilmiş əlyazma nüsxəsi AMEA Əİ Fondu Nr. B-796/3830-da saxlanılan məcmuənin (vərəq 301b-321a) içində yerləşir. Əsər iyirmi fəsildən ibarətdir. Kəmaləddin Tiflisi əsərin müqəddiməsində belə yazır: ‚Mən Bəyanü’n-Nücum adlı əsəri yazıb bitirəndən sonra bu kiçik risaləni yazmağa başladım. Məqsədim müxtəlif sən’ətlər haqqında söhbət açmaqdır. Onlar haqqında müxtəlif ərəbcə risalələrdən məlumatlar topladım və müxtəlif sirrləri bəyan etdim. Hansı ki, bunları müəlliflər öz əsərlərində sirr kimi saxlamışdılar. Kitabı ‚Bəyan-üs-Sən’ət‛ adlandırdım. Hər bir başlığın altında haqqında danışılan sən’ətin müdrikliyini izah etdim ki, inşaallah oxucu asan dərk etsin. Əgər bu kitab hər hansı bir şəxsin əlinə keçsə və həmin şəxs bu kitabdan fayda hasil etsə qoy məni xeyirli dualarla yada salsın. Bu mənim haqqımda xoş xatirə olaraq qalsın. Bu kitabda 20 fəsil var. Mən onları sıra ilə sadalayacağam. İnşaallah oxucu istədiyini asanlıqla tapa bilər‛ 1626 .
Müəllif ilk fəsil olan əl-Kimyada misi və ya qalayı gümüşə çevirə bildiyini iddia edənləri tənqid edərək onları yalançı adlandırır, sonra isə onların bu saxtakarlığı necə etdiklərini açıqlayır 1627
. Əsərin yeddinci fəsli isə o dövrdə silah industriyasının inkişaf səviyyəsi haqqında təsəvvür yaranması üçün yetərli məlumatı ehtiva edir. Kəmaləddin
1626
TİFLİSİ, Bəyanü’s-Sənə‘ət, s. 65. 1627
Həmin əsər, s. 66-67. Tiflisi burada qılınc, ox ucu, nizə və.s silahların necə daha kəskin və öldürücü gücə sahib ola biləcəyini və bunların yollarını açıqlayır. Oxların və nizələrin hədəfdən yayınmaması üçün alim maqnitin odda qızarana qədər saxlanılıb sonra suya atılmasını, daha sonra isə ox, nizə ucları və ya qılıncın da odda qızarana qədər saxlanaraq həmin suda soyudulmasını təklif edir. Belə edildikdə silahların dəmir əşyaları maqnit kimi özünə çəkəcəyini və zirehləri daha asan deşəcəyini bildirir. Bununla yanaşı müəllif zirehli döyüş geyimləri, ox və nizə uclarının hazırlanma qaydalarını da izah edir 1628
. Əsərin digər fəsillərində isə Kəmaləddin Hübeyş Tiflisi rəngli və şəffaf şüşələrin istehsalı, qiymətli daşların müəyyən edilməsi və emalı, şüşə qablar, stəkanlar və çıraqların hazırlanma üsullarını açıqlayır. Kəmaləddin Hübeyş Tiflisi 1204-cü ildə vəfat etmişdir 1629
. Alimin öldüyü və dəfn edildiyi yer haqqında mənbələrdə heç bir məlumata rast gəlmək mümkün olmamışdır. Ehtimal ki, Kəmaləddin Hübeyş Tiflisi Kayseri şəhərində vəfat etmiş və orada dəfn edilmişdir. Əbu Abdullah Hüseyn ibn Abdullah ibn Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Şuveyx Urməvi Mühəddis idi. Bağdadda və Bəsrədə təhsil almışdı. Bağdadda Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Übeydullah ibn Yəhya İbnü’l-Bəyi’dən, Bəsrədə Əbu Əmr Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Bəkr əl-Hizanidən hədis dərsləri almış, hədis dinləmişdi. Misirə getmiş və orada hədis dərsləri vermişdi. Hafiz Əbü’l-Qasım Hibətullah ibn Əbdülvaris Şirazi, Əbü’l-Fityan Ömər ibn Əbdülkərim ər-Rəvvasi ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. H. 460-cı ildə (1068) Misirdə vəfat etmişdi 1630
.
1628
Həmin əsər, s. 90-91. 1629
Səid Nəfisiyə görə Kəmaləddin Hübeyş Tiflisinin h. 629-cu (1232) ildə vəfat etmişdi. Bax: Tarixi-Nəzm və Nəsr, C. I, s. 128.
1630 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 74-75; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 154; İBNü’l-ƏSİR, Lübab fi Təhzibü’l-Ənsab, C. I, s. 44-45. Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. H. 465-ci ildə (1073) Bağdada gəlmiş, Nizamiyyə mədrəsəsində oxumuş və Əbu İshaq Şirazidən fiqh təhsili almışdı. Əbü’l-Hüseyn ibn Mühtədi Billah əl-Haşimi və Əbü’l-Hüseyn ibnü’n-Nuqəvvərdən hədis elmlərini öyrənmiş və hədis dinləmişdi. Təhsilini başa vurduqdan sonra Bağdadda qalmış və buradakı mədrəsələrdə tədris fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdu. Əllamə Əbu İshaq İbrahim ibn Mənsur əl-Misri Əbu Bəkr Muhəmməd Urməvinin tələbəsi olmuş, ondan fiqh elmini öyrənmişdi 1631
. Əbu Müəmmər əl-Ənsari isə ondan hədis dinləmişdi. Alim h. 537-ci ilin məhərrəm ayında (avqust 1142) vəfat etmiş və Kərəc qəbrisatnında dəfn edilmişdi 1632
.
Mühəddis idi. Əbü’l-Qənaim Əbdüssəməd ibn Əli ibn Mə’mun, Əbu Cə’fər ibnü’l- Məsləmə, Əbu Ömər əl-Adəmi kimi mühəddislərdən hədis dinləmişdi. Əbü’l-Həsən Əli ibn Ömər Darəqutni (öl. 995) Əbü’l-Fəzl Muhəmməd Urməvidən hədis dinləmiş alimlərdən biridir 1633 . Alimin ölüm tarixi məlum deyil. IX-X əsrlərdə yaşamışdır. Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Hibətullah ibn Firuz Urməvi Mühəddis idi. H. 529-cu ildə (1135) Qəzvinə getmiş və bu şəhərdə təhsil almışdı. Onun hədis dinlədiyi alimlərdən Əbu İshaq əş-Şəhhazinin adını çəkmək olar. Əbu Cə’fər Muhəmməd Urməvi Əbu Mə’şər Əbdülkərim ət-Təbəri kimi ravilərdən hədis nəql etmişdi 1634
. Ölüm tarixi məlum deyil. XII əsrdə yaşamışdır.
Nəsr ibn Hişam ibn Ruzman Urməvi
1631 İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 5. 1632 SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, c.6, s.52; ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 62; İBN KƏSİR əl-ƏNSARİ, Zeyl Təbəqatü’l-Füqəhai’ş-Şafi’iyyə, v. 119b. SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 74-75. Səm’ani, Əbu Bəkr Muhəmməd Urməvinin h. 636-cı ildə (1239) vəfat etdiyini qeyd etmişdir. 1633
RAFİ’İ, Tədvin, C. I, s. 122. 1634
RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 41. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|