Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qazi Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Bəyan Tiflisi
- Şeyx Bədrəddin Muhəmməd ibn Səbih ibn Abdullah Tiflisi
- Mübarək ibn Muhəmməd ibn Əli əl-Məvsusi Tiflisi
- Qazi Kəmaləddin Əbü’l-Fəth Ömər ibn Bəndar ibn Ömər ibn Əli Tiflisi
alimliyi ilə yanaşı xoşrəftar, abid, zahid, saleh və xeyriyyəçi insan kimi tanınmışdı. Alim h. 13 zilqədə 618-ci ildə (29 dekabr 1221) Misirdə vəfat etmişdi 1597 .
Qazi Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Bəyan Tiflisi Mühəddis və Tiflis şəhərinin qazisi idi. Babası Bəyan Tiflisidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi 1598
. Ölüm tarixi məlum deyil. Təqribən IX əsrdə yaşamışdı.
Mühəddis, qari və müəzzin idi. Dəməşqdə rəisü’l-müəzzinin, yəni müəzzinləin başçısı adı ilə tanınmışdı. O, Dəməşqdəki əl-Əməvi camesinin müəzzini idi. Təvəllüdü h. 650- ci (1252-1262) illərə təsadüf edir. Aşağıda haqqında məlumat verdiyimiz qazi Kəmaləddin Ömər Tiflisi onun ana tərəfdən babası idi. Əmir İzzəddin Aybək əl-Cəmali, Əhməd ibn Ne’mət əl-Məqdisi, Əli ibn Əbdüddaim, Ömər əl-Kirmani, Əbu Bəkr ibnü’n-Nəşəbi kimi alimlərdən hədis dinləmişdi. Şeyx Yəhya əl-Mənbicinin tələbəsi olmuş, ondan Qur’an təcvid və tilavətinin incəliklərini öyrənmişdi. Muhəmməd Tiflisi özünün gözəl və məftunedici səsi ilə məşhur olmuşdu. Bir müddət səltənət naibliyi, daha sonra isə Salehiyyə şəhərinin möhtəsibi vəzifəsinə təyin edilmişdi. H. 725-ci ilin zilhiccə ayında (noyabr 1325) vəfat etmişdi 1599 . Şeyx Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Əbü’l-Vird Tiflisi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. H. 626-cı ilin rəcəb ayında (iyun 1229) Dəməşqdə anadan olmuşdu. Şam diyarının mədrəsələrində təhsil almış, fiqh və hədis elmlərini öyrənmişdi. Bir müddət Hələbin əl-Kəlasə 1600 məhəlləsinin imam-cüməsi olmuş, daha 1597
MƏQRİZİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. I, s. 146-147. 1598
İBN ƏSAKİR, Tarixu-Mədinəti-Diməşq, C. XLII, s.242. İbn Əsakir qazi Hüseyn ibn Muhəmməd ibn Bəyan Tiflisinin babasının adını ‚Əbu Şərif ibn Saiq Tiflisi‛ kimi qeyd edir. Ehtimal ki, bu Bəyan Tiflisinin künyəsi ‚Əbu Şərif‛ olmuşdu. Lakin Səm’ani, İbn Əsakirdən fərqli olaraq Bəyan Tiflisinin atasının adını ‚Saiq‛ deyil ‚Həmran‛ olduğunu qeyd etmişdir. 1599 İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. I, s. 305; SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. IV, s. 474-475. 1600 [حٌلاٌُا] – əl-Kəlasə və ya Kiçik Kəlasə XIX əsrdə Hələb şəhərindəki 107 böyük məhəllədən biri idi. Bax: EROĞLU, Cengiz-Murat BABUÇOĞLU-KÖÇER, Mehmet, Osmanlı Vilayet Selnamelerinde Halep s. 151, Anrara 2007.
sonra Misirə getmiş və burada hədis dərsləri vermişdi. Fəzilət sahibi, saleh insan kimi tanınmışdı. H. 14 şaban 691-ci ildə (30 iyul 1292) vəfat etmişdi 1601 .
Mübarək ibn Muhəmməd ibn Əli əl-Məvsusi Tiflisi Fəqih idi. Yəhya ibnü’r-Rəbi’nin tələbəsi olmuş, ondan şafi’i fiqhini öyrənmişdi. Fiqhə dair bir əsər qələmə almışdı. Ölüm tarixi 644-cü ildən (1246) sonraya təsadüf edir 1602
. Əminəddin İbrahim ibn Əbu Bəkr ibn İbrahim əl-Bəkri Tiflisi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Raşid xəlifələrdən Əbu Bəkrin (ا) nəslindən olduğu üçün əl-Bəkri nisbəsi ilə də tanınırdı. Atası Tiflisdən Misirə köçmüşdü. Əminəddin İbrahim Tiflisi h. 625-ci ilin məhərrəm ayında (dekabr 1227) Qahirədə dünaya gəlmişdi. Şeyx Əbü’l-Qasım Sibt əs-Sələfinin tələbəsi olmuş, ondan hədis elmlərini öyrənmişdi. Əminəddin İbrahim Tiflisi dərin elmi biliyi ilə yanaşı fəzilətli şəxsiyyəti ilə də tanınmışdı. Məmlüklü sultanı Rüknəddin Zahir Bəybarsın hakimiyyəti illərində (1260-1277) Misir ordusunda möhtəsiblik 1603 vəzifəsinə təyin olunmuşdu. Alim h. 680-ci ildə (1281) vəfat etmiş və Qahirədə imam Muhəmməd ibn İdris əş-Şafi’inin (//öl. 819) məqbərəsinin yanında dəfn edilmişdi 1604 .
Nəcməddin İsmayıl ibn İbrahim ibn Əbu Bəkr Tiflisi Mühəddis idi. İsmayıl ibn Əzvən, Osman ibn Ruşeyq kimi mühəddislərdən hədis dinləmişdi. İsmayıl ibn İbrahim ibn Musa əl-Qazi onun tələbəsi olmuş və ondan hədis dərsləri almışdı. Nəcməddin İsmayıl Tiflisi h. 746-cı ilin zilhiccə ayında (aprel 1346) 89 yaşında ikən vəfat etmişdi 1605
.
1601
MƏQRİZİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. VII, s. 100. 1602
SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VIII, s.196; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 11. 1603
Möhtəsib-maliyyə müfəttişi. 1604
MƏQRİZİ, Kitabü’l-Müqəffa, C. I, s. 117. 1605
İBN HƏCƏR, Dürərü’l-Kaminə, C. I, s. 175. Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Fiqh, fiqh üsulu, hədis, hədis üsulu, kəlam kimi elm sahələrində dərin biliyə malik alim idi. H. 601-ci ildə (1205) Tiflisdə anadan olmuşdu 1606 .
dərsləri almışdı. Qazi Kəmaləddin Tiflisi Dəməşqdə fətva mərcii idi və bu şəhərin Adiliyyətü’l-Kəbir və Dimağiyyə kimi 1607 mədrəsələrində müdərrislik edirdi. Kəmaləddin Tiflisi 11 il Dəməşq qazisi Sədrəddin Əhməd ibn Yəhya ibn Səniyyüddövlənin müavini olmuşdu 1608 . Məlum olduğu kimi Hülagü xan 1258-ci ildə Bağdadı zəbt edərək Abbasi xilafətinin varlığına son qoymuşdu. Onun növbəti hədəfi İslam coğrafiyasında moğol təhlükəsi qarşısında öz varlığını qoruyub saxlaya bilmiş yeganə dövlət olan Misir Məmlüklüləri idi. Hülagü xan xristian tatar olan komandanı Kətbuğa Noyana Suriyanın işğalı əmrini verəndən sonra bu ölkə 31 yanvar 1260-cı ildə zəbt olunmuşdu 1609
. İşğaldan sonra Hülagü xan şeyx Kəmaləddin Tiflisini Şam, Cəzirə, Mosul, Mardin, Məyyafariqin və Hısn-Kəyfə 1610 baş qaziliyinə və vəqflər nazirliyinə təyin etdi. Hülagü xanın fərmanı 26 rəbiələvvəl 558-ci (10 mart 1260) ildə Dəməşqdə, yaşıl meydan adlanan yerdə xalqa oxunmuşdu. Kəmaləddin Tiflisinin Hülagü xanın və ümumiyyətlə moğol hərbi məmurlarının nəzdində sözü keçirdi. Bu səbəblə də Kəmaləddin Tiflisi əlindən gəldiyi qədər müsəlman xalqı moğolların zülmündən, qətl və qarətdən qorumağa çalışmışdı 1611
. Dəməşqin sabiq qaziləri Muhyəddin ibn Zəki və Sədrəddin ibn Səniyyuddövlə Hələbə, Hülagü xanın hüzuruna gedərək əvvəlki vəzifələrinə qaytarılmalarını xahiş etmişdilər. Muhyəddin ibn Zəki yoldaşı Sədrəddin ibn Səniyuddövləyə kələk gələrək moğol dövlət məmurlarına böyük miqdarda rüşvət vermiş və Dəməşq qaziliyinə təyin olunmasına nail olmuşdu. Sədrəddin ibn Səniyyuddövlə isə Bəəlbək qaziliyinə təyin olunmuşdu. Lakin bu vəzifə də ona qismət olmamış, yolda xəstələnmiş və Bəəlbəkə çatandan qısa müddət sonra ölmüşdü. Muhəddin ibn Zəki Hülagü xanın fərmanı ilə Dəməşqə gəlib vəzifəsinin icrasına
1606
ƏYNİ, İqdü’l-Cüman, s. 139. 1607
NUEYMİ, Daris fi Tarixi’l-Mədaris, C. I, s. 178, 274. 1608
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 152-153; İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 457; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 625. 1609
FƏHMİ, həmin əsər, s. 148-150. 1610
Mardin, Məyyafariqin və Hısn-Kəyfə şəhərləri Türkiyənin cənubi-şərqində yerləşirlər. 1611
İBN TAĞRIBİRDİ, Nücumu’z-Zahirə, C. II, s. 518; İBN TOLON, Səğru’l-Bəssam, s. 94-95; İBN QAZİ ŞUHBƏ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə, C. II, s. 123; SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VIII, s. 173-174; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. V, s. 625, İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIII, s. 387-388. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|