Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qazi İzzəddin Urməvi
- Əbu Cə’fər Muhəmməd ibn Həfs Uşnuhi
- Şeyx Əbü’l-Fəzl Əbdüləziz ibn Əli ibn Əbdüləziz ibn Hüseyn Uşnuhi
dəyişməmişdisə Səfiyəddin Muhəmməd Urməvi sələfin minhəcinə deyil, təsəvvüf əhlinə yaxınlığı ilə tanınan kəlam alimi idi. Bununla belə Zəhəbinin verdiyi məlumatın da doğru olma ehtimalı az deyil. Səfiyəddin Urməvinin sonradan sələfi-salihin mənhəcini mənimsəmiş olması mümkündür. Çünki Şəmsəddin Zəhəbi Səfiyəddin Urməvini şəxsən tanıyırdı, onun müasiri idi və onlar eyni şəhərdə, Dəməşqdə yaşamışdılar. Hətta Zəhəbi Səfiyəddin Urməvinin dəfn mərasimində də iştirak etmişdi. Səfiyəddin Urməvi h. 29 səfər 715-ci ildə (3 iyun 1315) Dəməşqdə, Zahiriyyə mədrəsəsində vəfat etmişdi 1779 .
Qazi İzzəddin Urməvi Qazi İzzəddin Urməvi Anadolu Səlcuqlu sultanı Qiyasəddin III Keyxosrovun (1266- 1284) hakimiyyəti dövründə, 1266-cı ildə Sivas şəhəri qaziliyinə təyin edilmişdi. Qazi İzzəddin Urməvi fiqh və kəlam elmləri sahəsində öz dövrünün tanınmış alimlərindən idi 1780
. O, Sivas qaziliyindən əvvəl Ağsaray şəhərində öz adı ilə tanınan mədrəsənin müdərrisi idi. Bu mədrəsə sonralar Osmanlı imperatorluğunun hakimiyyəti illərində də fəaliyyət göstərmişdi 1781
. Misir Məmlüklü sultanı Rüknəddin Zahir Bəybars (1260-1277) bəzi Səlcuqlu dövlət məmurlarının təşviqi ilə Anadolunu moğol işğalından xilas etmək üçün 1276-cı ildə Anadolu səfərinə başlamış, 15 aprel 1277-cü ildə Əlbistan ovalığında baş verən döyüş Rüknəddin Bəybarsın ordusunun qələbəsi ilə başa çatmışdı. Todaun noyan və Toku ağanın əmrindəki 10 min nəfərlik moğol ordusunun 6700-ü məhv edilmiş, geri qalanı əsir götürülmüşdü. Bu Əyn-Cəlut döyüşündən (3 sentyabr 1260) sonra Misir Məmlüklərinin moğollar üzərindəki ikinci böyük qələbəsi idi. Lakin başda vəzir Muinəddin Süleyman olmaqla bəzi Səlcuqlu dövlət məmurlarının qətiyyətsizliyi və səbatsızlıqları ucbatından Məmlüklü ordusu Anadoluda möhkəmlənə bilməyərək geri, Suriyaya qayıtmışdı. Elxanlı hökmdarı Abaqa xan Misir Məmlüklüləri ilə əməkdaşlıqda şübhəli bilinən bir çox Səlcuqlu dövlət məmurunu, o cümlədən qazi İzzəddin Urməvini
1779
İBN KƏSİR, Bidayə və’n-Nihayə, C. XIV, s. 75-76; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VI, s. 600. 1780
AQSARAYİ, Müsamərətü’l-Əxbar, s. 90 1781
UZLUK, Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi, s. 43.
1277-ci ildə edam etdirmişdi 1782
. Bu hadisə ilə əlaqəli edam edilənlərin arasında digər bir azərbaycanlı alim Qarahisar (Afyon) qazisi Tacəddin Xoyi də var idi.
Mühəddis idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumata rast gəlinməmişdir. Tanınmış tarixçi və mühəddis, ‚Tarixi-Buxara‛ əsərinin müəllifi Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Əhməd əl-Qəncar əl-Buxari (948-1019) Əbu Cə’fər Uşnuhinin tələbəsi olmuş, ondan hədis dinləmişdi 1783
. Alimin ölüm tarixi məlum deyil. Əbu Abdullah əl-Qəncarın ustadı və müasiri olduğunu nəzərə alaraq Əbu Cə’fər Uşnuhinin X əsrdə yaşadığını təxmin etmək olar.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mühəddis idi. Bağdadda təhsil almış, şeyxülislam Əbu İshaq İbrahim Şirazinin tələbəsi olmuş, ondan şafi’i fiqhini öyrənmişdi. Hədis dinləmək məqsədiylə səyahət etmiş, bir çox mühəddislərlə yanaşı Əbu Cə’fər ibn Məsləmədən də hədis dərsləri almışdı. Səyahətini başa vurduqdan sonra Bağdada getmişdi. Bir müddət Bağdadda yaşadıqdan sonra Azərbaycana qayıtmış, vətənində tədris və tədqiqatla məşğul olmuşdu. Fəzl ibn Muhəmməd ən-Nəvqani ondan hədis dinləmişdi. Əbü’l-Fəzl Əbdüləziz Uşnuhi çox ibadət edən, zahid insan idi. O, İslam vərəsəlik hüququna dair ‚əl-Uşnuhiyyə fi’l-Fəraiz‛ adlı əsər qələmə almışdı 1784 . Bu əsər daha çox ‚Fəraizü’l-Uşnuhiyyə‛ adı ilə tanınmışdı. Cəmaləddin Əsnəvi onun öz vətənində vəfat etdiyini yazsa da ölüm tarixini qeyd etməmişdir. Alimin ‚əl-Uşnuhiyyə fi’l-Fəraiz‛ adlı əsərinin öz dəsti xətti ilə h. 505-ci ildə (1111) yazılmış nüsxəsi
1782 Hüseyn ibn Muhəmməd İBN BİBİ, Əxbari-Səlacuqe-Rum, (Nşr. M.C.Məşkur), s. 317, Tehran 1971. İbn Bibinin əsərini tədqiq və nəşr etmiş Muhəmməd Cavad Məşkur Sivas qazisi İzzəddin Urməvi ilə Anadolu Səlcuqlu sultanı İzzəddin II Keykavusun vəziri qazi İzzəddin Muhəmmədi eyni şəxs hesab edərək kitabın fihristində də bu şəkildə qeyd etmişdi. Halbuki Vəzir qazi İzzəddin Muhəmməd 14 oktyabr 1256-cı ildə Ağsaray yaxınlığındakı Sultanxanı döyüşündə Səlcuqlu ordusunun moğollara məğlub olmasından sonra Baycu noyanın əmri ilə, əsir düşmüş 14 Səlcuqlu dövlət xadimi ilə birlikdə, edam edilmişdi. Sivas qazisi İzzəddin Urməvi isə, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, 1277-ci ildə qətlə yetirilmişdi. Vəzir İzzəddin Muhəmmədlə bağlı ətraflı məlumat üçün bax: Mikayıl BAYRAM, ‚Selçuklu Veziri Kadı İzzeddin Tarafından Düzenlenen bir Vakıf-Name‛, Ata Dergisi, S. 8, Konya 1997, ss. 48-49. 1783
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 116. 1784
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 58; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 135; SÜBKİ, Təbəqatü’ş- Şafi’iyyə əl-Kübra, C. VII, s. 94; İBN XƏLLİKAN, Vəfayatü’l-Əyan, C. VI, s. 148. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|